‘Gezonde voeding’: méér dan wat je eet.

Waarom er nood is aan een bredere blik op voeding

Met just. heb ik een dubbele missie. Ik wil kindjes de best mogelijke start geven en gezinnen bijstaan. Enerzijds doe ik dat door gezonde family food aan te bieden: pure, biologische voeding met veel groenten en volkoren granen. Anderzijds informeer ik mama’s en papa’s over voeding en het ouderschap – in deze rubriek, maar ook via de just.-blog. Bij dat tweede luik van just. hoort voor mij een pleidooi voor een bredere kijk op ‘gezonde voeding’. Een blik die verder gaat dan de voedingsstoffen of zelfs de voeding op zich. Eentje die wetenschappelijke, maar ook filosofische, culturele, psychologische en ecologische inzichten meeneemt. Voor mij gaat het ook om onze relatie met eten. En daar duikt dan het thema ‘opvoeding’ op. In dit artikel neem ik je graag mee doorheen al die aspecten.

1.   Een wetenschappelijke blik

Rond gezonde voeding gebeurt heel wat wetenschappelijk onderzoek, en da’s maar goed ook. Zo kwam de Wereldgezondheidsorganisatie in 2019 in een rapport van 120 bladzijden tot de ontstellende conclusie dat onze kindervoeding te veel suiker en te veel zout bevat, en dat ze niet vers genoeg is. Het verdict van de WHO? We hebben veel van de kwaliteit van ons voedsel opgeofferd ten gunste van kwantiteit en houdbaarheid.

Hoe gezonde voeding voor kinderen er dan wél uitziet? Bij baby’s staat melk centraal. Ook wanneer je start met vaste voeding, mag melk de hoofdvoeding blijven. Daarnaast vormen groenten en fruit de basis, net als voor volwassenen. Die basis vul je aan met volkoren granen en met (voornamelijk plantaardige) eiwitten. Denk aan peulvruchten, tofu, tempeh, eieren en noten.

Daarnaast spelen goede, ongeraffineerde vetten een sleutelrol. Ongeraffineerde voeding geniet trouwens sowieso de voorkeur. Waarom? Ongeraffineerde koolhydraten bezorgen je energie én geven die langzaam af, zodat je dipjes voorkomt. Geraffineerde granen bevatten amper nog vezels, vitaminen en mineralen (veel vitaminen zitten bijvoorbeeld in de kiem van het graan, en die vind je niet meer terug in wit meel). Je moet in dat geval elders in je lichaam op zoek naar manieren om de witte koolhydraten om te zetten tot energie. Verder worden de suikers uit de voeding veel sneller afgegeven als ze van de vezels ontdaan zijn, wat leidt tot meer pieken en dalen in de bloedsuikerspiegel. Dat is niet alleen onaangenaam; het is ook ongezond.

Tot slot is het belangrijk om veel te variëren, want elk voedingsmiddel levert je iets anders aan. Een variatie aan producten, smaken en texturen stimuleert bovendien de smaakpapillen!

2.   Een culturele blik

“Food is not just fuel. Food is about family. Food is about community. Food is about identity. And we nourish all those things well, when we eat well.”

Een traditioneel voedingspatroon kent twee aspecten: het gaat om het voedsel dat bij een cultuur hoort én hoe je dat voedsel eet. Als wij bijvoorbeeld in Spanje zijn en met z’n allen gaan eten in een tapasbar waar tl-licht de hoofdtoon voert en de airco volop draait, dan besef ik: een setting waar ik normaal gezien een hekel aan heb, maakt me daar gelukkig. Een gezamenlijke maaltijd, in de juiste context, transformeert eten voor mij van een mechanisch proces van ‘brandstof verschaffen aan het lichaam’ tot een gezins- en gemeenschapsritueel. Het wordt méér dan biologie; het wordt een cultuurdaad.

Onze bourgondische cultuur heeft heel wat moois om mee te geven aan je kinderen, zoals het belang van genieten van samen eten. Wist je dat samen tafelen niet alleen gezellig is, maar ook gezond?

• Samen eten is hét geheim om je kleintje nieuwe dingen te leren kennen. Kinderen imiteren graag, dus je kunt het goede voorbeeld geven en je zoon of dochter aanmoedigen om ook eens te proeven.
• Samen tafelen vormt een welverdiend rustmoment. Je neemt niet alleen tijd om bij te praten en aandacht te geven aan elkaar, maar ook aan wat je eet. Tv-kijken en eten zorgt ervoor dat je je verzadigingsgevoel uit het oog verliest omdat je afgeleid bent. Maar wanneer je met z’n allen aan tafel schuift, eet je langzamer, kauw je meer en ben je alerter voor de signalen van je buik. Intuïtief eten: check.

In de voedselaanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad uit 2019 staat dan ook te lezen: “Samen eten bevordert de fysieke gezondheid en kan zelfs een belangrijke component zijn om obesitas te bestrijden.”

3.   Een ecologische blik

Ten derde betekent gezond eten ecologisch eten, met respect voor de planeet. Zo heeft vaker plantaardig eten een positieve impact op waterverspilling en -vervuiling, het broeikaseffect, ontbossing en de biodiversiteit.

• Om groenten te telen heb je nu eenmaal een pak minder water nodig dan om vlees op tafel te toveren.
• Onze veestapel produceert een heleboel mest. Die bevat nitraten die terechtkomen in de lucht, maar ook in het grond- en oppervlaktewater, waarvan ze de kwaliteit aantasten. Dat vormt dan weer een bedreiging voor het visbestand en de biodiversiteit.
• Bovendien scheiden dieren methaan en distikstofmonoxide uit; allebei gassen die nog een pak schadelijker zijn dan het bekendste broeikasgas, CO₂.
• Om soja te kunnen telen voor veevoeder, moeten er massaal bomen wijken, vooral in het Amazonewoud. Door die ontbossing verliezen we aan een recordtempo dier- en plantensoorten.

Door te kiezen voor hoofdzakelijk plantaardige, biologische voeding zet je een rem op al die negatieve effecten. Bio blijft weg van de pesticiden en kunstmest die de bodem verzwakken en het complexe ondergrondse ecosysteem vernietigen van onder meer microben en aardwormen. Biologische teelt bewaakt met andere woorden de bodemkwaliteit, waardoor ook het gras op die bodem, de koeien die dat gras eten én de mensen die de koemelk drinken er baat bij hebben.

Er zijn bovendien verschillende evidence-based studies die aantonen dat biovoeding meer mineralen, vitaminen en secundaire plantenstoffen bevat, en minder cadmium. Is het gezonder? Ik ben ervan overtuigd van wel.

Ik besef trouwens dat bio kopen niet altijd vanzelfsprekend is. Ik wil er dan ook niet voor pleiten dat iedereen zonder uitzondering voor biologische voeding móet gaan. Soms is het al geen evidentie om verse voeding, met veel groenten en fruit, en volkoren granen te kopen ​​– om financiële redenen of een gebrek aan kennis. Maar vergeet niet dat je met elke aankoop een stem hebt. Als we het kunnen betalen, vind ik het wel onze verantwoordelijkheid om kwalitatief voedsel te kopen, zodat het ooit voor iedereen betaalbaar wordt en zodat gezond eten goedkoper wordt dan een hamburger van één of andere fastfoodketen.

4.   Een filosofische blik

Als we een filosofische blik werpen op gezonde voeding, dan rijzen er onvermijdelijk vragen zoals: moeten er dieren sterven voor ons eten? Moeten we echt zo veel eten produceren? Houdt het eigenlijk wel steek dat onze voeding ingrediënten bevat die onze grootouders niet eens kenden? En is het niet te gek voor woorden dat er meer mensen sterven aan overgewicht dan aan ondervoeding?

We zijn tegenwoordig ook zo hard bezig met eten dat we er niet gelukkiger van worden. “Buy less but of higher quality” vind ik om die reden nog altijd een goeie leidraad, net als (opnieuw) de keuze voor bio. Als er dan toch vlees op het menu staat, waarom dan niet kiezen voor vlees van gecontroleerde bioteelt? Dat is een pak diervriendelijker, met ruimere stallen, buitenloop, geen preventieve antibiotica, en ga zo maar door.

5.   Een psychologische blik

Tot slot geloof ik dat gezond eten synoniem is met een gezonde relatie met eten. Alessia Couvreur, de auteur van Bye bye dieet, is maar één van de vele experten die focust op intuïtief eten, body acceptance, eten zonder regels, bewust leven en zelfzorg (om de ondertitel van Bye bye dieet even te citeren). Eetstoornissen zijn schering en inslag, dus het is geen overbodige luxe om kinderen een gezonde relatie met eten bij te brengen, en om hen te leren houden van hun lichaam.

Intuïtief eten is iets waar ik me om die reden heel erg bij aansluit. Durf ook in eten (wat, hoeveel, wanneer en hoe) je gevoel en dat van je kindje te volgen. Vanaf de geboorte wordt zo veel gewicht gegeven aan gewicht. Het staat al zwart op wit op onze geboortekaartjes. Een kindje dat afvalt “moet” bijkomen, maar de stress die errond hangt, is soms echt niet fijn. Zeker bij een eerste kindje zorgt dit bij veel jonge ouders voor spanningen. Om de zoveel uur eten, en zoveel milliliter: het lijkt wel op een dieet voor kinderen, terwijl eten zo’n individuele kwestie is. Ieder heeft zijn voorkeuren. Het gaat voor mij daarom echt om je hart volgen en een levensstijl vinden die voor jou haalbaar is om vol te houden.

Een holistische kijk op gezonde voeding

“W​at is gezond eten?” Het mag duidelijk zijn dat ik het heel moeilijk vind om bondig op die vraag te antwoorden. Voor mij hangt gezond eten samen met andere factoren, net zoals alle schakels in de voedselketen met elkaar verbonden zijn: de gezondheid van de bodem, de gezondheid van de planten en de dieren, de gezondheid van de voedselcultuur waarbinnen we ze eten, en de gezondheid van de eter, zowel fysiek als mentaal. “Everything is connected?” Precies!