Naast de aangeboren glutenintolerantie of coeliakie, waarbij levenslang glutenvrij moet gegeten worden, blijken steeds mensen in onze samenleving gluten te moeten laten omwille van “gewone” glutensensitiviteit. Wat is gluten precies, wat is er (mogelijk) mis mee, moet het door iedereen gemeden worden en krijgt gluten niet te vaak de schuld van spijsverteringsklachten? Welke adviezen kunnen we uiteindelijk meegeven?
Plantaardig eiwit
Gluten is een complex van plantaardige eiwitten, meer bepaald van gliadines en glutenines, dat zich bevindt in de granen tarwe, rogge, gerst, spelt, eenkoorn en kamut. Naast zijn voedingswaarde, verschaft dit eiwitcomplex aan deeg zijn verklevende en elastische eigenschappen, wat het bakken van samenhangend brood en gebak en het maken van deegwaren mogelijk maakt. De naam “gluten” is trouwens Latijn voor “lijm”.
Coeliakie: zeker gluten mijden
Coeliakie of primaire glutenovergevoelige enteropathie is een aangeboren aandoening waarbij het darmslijmvlies een auto-immuunreactie vertoont tegen de component alfa-gliadine van gluten. Van zodra glutenhoudende granen in het dieet van jonge kinderen worden geïntroduceerd, ontstaat een chronische ontsteking van het darmslijmvlies die meestal leidt tot ernstige klachten zoals chronische diarree, slijmerige ontlasting, vermagering, prikkelbaarheid, groeiachterstand….. De diagnose wordt gesteld door het opsporen van diverse antilichamen in het bloed en vooral door een biopsie van het darmslijmvlies. Bij coeliakie dient levenslang glutenvrij gegeten te worden, waarbij glutenvrije (pseudo)granen zoals rijst, quinoa, boekweit, maïs, gierst, amaranth, sorghum, teff, tapioca, kiwichi en – naargelang het individu – eventueel gegarandeerd glutenvrije haver als alternatieven kunnen gebruikt worden.
NCGS of glutensensitiviteit
De eventueel op latere leeftijd gediagnosticeerde coeliakie niet te na gesproken, wordt de niet aangeboren intolerantie op gluten tegenwoordig “Non Coeliac Gluten Sensitivity”, NCGS of glutensensiviteit genoemd.Hierbij gaat het om een overgevoeligheidsreactie op gluten door het darmslijmvlies en het metabolisme, waarbij – in tegenstelling tot coeliakie – in principe het immuunsysteem niet in tussenkomt en dus de klassieke diagnostische tests voor coeliakie negatief zijn. Volgens de “United European Gastroenterology” zijn er geen echte criteria om de diagnose van niet-coeliakiegebonden glutensensitiviteit te stellen. De diagnose van NCGS is in principe een uitsluitingsdiagnose, waarbij 2 à 4 weken totaal weglaten van gluten de klachten sterk moet doen verminderen en het herintroduceren van gluten weer symptomen moet opleveren. Ter bevestiging kan ook een biopsie van het slijmvlies genomen worden, waarbij de schade een stuk minder erg is dan bij coeliakie en bepaalde labo’s stellen ook tests ter beschikking die bepaalde antilichamen meten. Eén feit is zeker: de laatste decennia is het aantal gediagnosticeerde gevallen heel sterk toegenomen!
Klachten
Wanneer mag men glutensensitiviteit vermoeden of welke klachten kan ze opleveren? Als men na het eten van glutenhoudend voedsel last krijgt van één of meerdere van de volgende symptomen: een energiedip, prikkelbaarheid, concentratiemoeilijkheden, hoofdpijn, gewrichtslast, tintelingen of gevoelloosheid in de ledematen. Of uiteraard ook als men na gluten steevast spijsverteringsklachten ervaart zoals maagpijn, een opgeblazen gevoel, gasvorming, krampen, diarree of constipatie. Ook kunnen chronische klachten zoals abnormaal gewichtsverlies of – toename, huiduitslag zoals eczema, chronische neusafscheiding, stemmingswisselingen en depressiviteit, uitgesproken (pre)menstruele klachten en onverklaarbare onvruchtbaarheid mogelijk op glutenintolerantie wijzen. Maar omdat al deze klachten niet specifiek zijn voor glutenintolerantie (en dus ook kunnen optreden door andere oorzaken of ziekten) moet het weglaten van gluten dan ook duidelijk een verbetering opleveren, zo niet ligt een andere aandoening aan de basis van de klachten.
Wat is er mogelijk mis met gluten?
Waarom gluten inderdaad bij bepaalde personen last kan opleveren, hangt van verschillende zaken af:
- gluten behoort tot de klasse van welbepaalde plantenstoffen, de lectines (zie ook vorige BIO GEZOND). Lectines zijn kleverige eiwitten die op bepaalde koolhydraten van de darmwandcellen kunnen binden en daarop vervolgens een irriterende werking kunnen uitoefenen.
- gluten bestaat uit eiwitten die niet zo vlot te verteren zijn. Dat wil zeggen dat bij een zwakke maagfunctie, met te weinig maagzuur en te weinig eiwitsplitsende pepsine, en/of bij een zwakke pancreasfunctie met te weinig eiwitsplitsende proteasen, onvoldoende verteerde componenten van gliadine en glutenine ontstaan, die verschillende negatieve effecten kunnen uitoefenen op de darmwandcellen
- zo kan gliadine, na binden op de CXCR-3-darmreceptoren, leiden tot een verhoogde afscheiding van de stof zonuline, die de “tight junctions” of de kleefbandjes tussen de darmcellen openzet. Vervolgens gaan onverteerde voedingspartikels, schadelijke micro-organismen en toxische stoffen gemakkelijk doorheen het darmslijmvlies “lekken” tot in het bloed. Bij een dergelijke “lekkende darm” of “leaky gut” wordt onder meer het immuunsysteem sterk belast (met onnodige vorming van diverse antilichamen) en kunnen ontstekingsverschijnselen ontstaan, in de darmen, maar ook op afstand.
- bepaalde gliadinecomponenten zijn ook direct schadelijk voor de darmslijmvliescellen, waardoor deze niet goed functioneren of afsterven
- ook onverteerde componenten van glutenine kunnen het immuunsysteem belasten en aanleiding geven tot diverse antilichamen
- bepaalde gliadinecomponenten fungeren als “exorfines”, waarbij ze het zenuwstelsel onnodig prikkelen en mee aan de basis kunnen liggen van depressie, angst, migraine, geheugen- en concentratiestoornissen en mogelijks zelfs autisme. Andere exorfines ontregelen de hormonale balans met o.a. een te hoge insulinespiegel of een te hoge spiegel van groeihormoon.
Globaal kunnen we stellen dat gluten bij ervoor gevoelige personen kan leiden tot multipele reacties met mogelijk: een belasting het van immuunsysteem, diverse spijsverteringsklachten en ontstekingen, geestelijke klachten en hormonaal onevenwicht.
Gluten niet altijd schuldig!
Hoewel bepaalde orthomoleculaire of complementair werkende artsen aan iedereen adviseren om gluten altijd en dus levenslang te vermijden, zijn er toch heel wat argumenten die gluten voor een deel vrijpleiten en waarop we toch moeten letten:
- heel wat mensen hebben een slechte spijsvertering en chronische gezondheidsklachten door het gebruik van o.a. suiker, geraffineerde oliën en vetten , kunstmatige zoetstoffen, verwerkte vleeswaren, alcohol, enz… Het is dan al te gemakkelijk om voor die klachten de schuld aan gluten te geven. Eerder dan gluten, moeten al die opgesomde boosdoeners wegegelaten worden. Gluten weglaten levert dan trouwens niet of zelden het gewenste resultaat op.
- soms worden klachten onterecht toegeschreven aan gluten, terwijl andere componenten van granen, groenten en fruit de oorzaak zijn: de zogenaamde fructanen. Fructanen zijn onverteerbare, uit fructoseketens opgebouwde koolhydraten, die bij een gezonde darmflora en in beperkte hoeveelheid als “prebiotica” voeding voor de dikke darmflora betekenen. Helaas kunnen deze fructanen (net als fructose zelf en suikeralcoholen) in overmaat, bij een verstoorde darmflora of bij specifiek gevoelige mensen, leiden tot gistingsverschijnselen, winderigheid, krampen. Dan moet geen glutenvrij dieet maar het FODMAP-dieet gevolgd worden. Dat is vooral gekend bij de aanpak van prikkelbare darm. (IBS)
- in het bijzonder als we naar tarwe kijken, zijn er drie elementen die ons tot nadenken moeten zetten. Ten eerste hebben decennialang kruisen en veredelen van deze graansoort (voor meer opbrengst, voor betere bakeigenschappen…), gezorgd voor een gluten dat vaker problemen oplevert. Ten tweede nam ook het gehalte aan die potentieel prikkelende fructanen toe door die veredeling. En ten derde zit er buiten het gluten in tarwe nog een andere storende component: het zogenaamde “wheat germ agglutenine” dat ook de darmpermeabiliteit kan verhogen en het immuunsysteem belasten
- ten slotte worden volgens sommige wetenschappers bepaalde problemen die aan gluten worden toegeschreven in werkelijkheid veroorzaakt door het in de landbouw zoveel gebruikte glyfosaat bevattende herbiciden. Niet zelden wordt bv tarwe net voor het oogsten “gerijpt” door het te besproeien met glyfosaat bevattende herbiciden. Nu kunnen deze herbiciden de damflora beschadigen en de darmpermeabiliteit verhogen (met het zogenaamde vrijstellen van de hoger aangehaalde zonuline).
Conclusie: de laatste jaren heeft gluten teveel aandacht gekregen als storende component. Vaak zijn klachten die als glutensensitiviteit worden beschreven, net te wijten aan gluten!
Adviezen
- Vermijd voor een betere gezondheid bij spijsverterings- en andere gezondheidsklachten, eerder dan het potentieel prikkelende gluten, de voedingsmiddelen die voor iedereen ongezond zijn: suiker en alles waar suiker in zit, geraffineerde vetten en oliën (supermarktoliën, margarines), verwerkte vleeswaren (charcuterie), witmeelproducten, kunstmatige zoetstoffen (aspartaam, sucralose…) en alcohol
- Eet BIO! Onder meer de glyfosaat bevattende herbiciden van de reguliere landbouw zijn nefast voor de conditie van de darmflora en het darmepitheel en leveren soms klachten op die verkeerdelijk aan gluten worden toegeschreven.
- Ga eventueel na of je reactie niet alleen tarwe betreft en elimineer eerst tarwe (naast de ongezonde voedingsmiddelen). Soms wordt door hoger vernoemde redenen specifiek tarwe niet verdragen, terwijl men geen problemen ervaart met spelt, eenkoorn, kamut, rogge, gerst
- Als de drie eerste tips geen of onvoldoende verbetering opleveren en je echt vermoedt dat je klachten door gluten worden veroorzaakt, laat een arts die deze materie kent de diagnose van NCGS of glutensensitiviteit stellen. Het weglaten van gluten moet dan na 2 à 4 weken merkbare verbetering opleveren. Naast de reeds aangehaalde glutenvrije granen, kan eventueel als alternatief voor brood het zogenaamde Essenen- of Ezechielbrood gegeten worden: dat is gemaakt van gekiemde granen, waarbij de gluten zijn “voorverteerd”. Vervang de koolhydraten van de gluten houdende granen ook door zetmeelrijke groenten zoals gekookte wortelen, pastinaken, knolselder, pompoen, zoete aardappel…. Vervang het gluteneiwit door andere eiwitbronnen: biologische noten en zaden, peulen, zure melkproducten, vis en kip.
- Als het weglaten van de ongezonde voedingsmiddelen en van gluten toch niet het gewenste resultaat opleveren, dan kan het proberen van het FODMAP-dieet, mogelijk verlichting bieden. Zeker als de klachten vooral bestaan uit krampen, gassen, opzetting en prikkelbare darm.
- Als alle boven vernoemde maatregelen niet het gewenste resultaat opleveren kan je het lectinenvrij dieet van Dr Steven Gundry proberen. Dat dieet elimineert breder dan alleen gluten alle prikkelende lectines. Lees hier meer over in de vorige BIO GEZOND: “Lectines, waarom planten niet altijd gezond zijn”. En lees zijn boek “De Plant Paradox”.
- Laat je complementair werkende arts ook de conditie van je darmslijmvlies evalueren. Als er sprake is van “leaky gut”, moet in de eerste plaats daarop gewerkt worden. Opnieuw met een gezonde voeding en met specifieke supplementen die de integriteit van de “lekkende darm” verbeteren: glutamine, zink, fosfolipiden, prebiotica, kurkuma, aloe vera…
Geef als eerste een reactie