Natuurlijke aanpak van acne en jeugdige probleemhuid

Puistjes, mee-eters, onzuivere huid, acne… ze kunnen bij jongeren aan de basis liggen van (onnodige) schaamtegevoelens, sociaal isolement en zelfs van depressiviteit. Hoewel genetische factoren uiteraard een rol kunnen spelen, beschikken we toch over een aantal maatregelen om de ernst ervan in te dijken en de huid merkbaar te doen opklaren.    

Omschrijving

Juveniele acne is een huidaandoening, gekenmerkt door een chronische ontsteking van haar- en talgklierfollikels, die zich vooral op het gelaat, voorhoofd en bovenste derde van rug en romp voordoet. Acne treft tot 85 % der jongeren tussen 12 en 24 jaar. De meesten hebben een milde tot matige vorm; 10 % lijdt aan een ernstiger vorm. Er zijn verschillende verschijningsvormen van acne:

• open comedonen of ‘zwarte puntjes’ onstaan door overmatige talgproductie die de poriën verstoppen. Door oxidatie aan de lucht krijgen ze hun donkere kleur. 
• mee-eters of ‘witte puntjes’ zijn gevuld zijn met talg, keratine, bacteriën en gisten. Naast overdreven talgproductie spelen ook het meer afscheiden van keratine (of hoornstof) in de haarfollikel en infectie een rol
• papels zijn ontstoken verhevenheden van de huid, vooral veroorzaakt door de bacterie propionibacterium acnes die talg afbreekt tot irriterende vrije vetzuren.
• pustels zijn met etter gevulde papels
• noduli en cysten ontstaan als verwikkelingen van papels en pustels: het zijn ernstiger en nog dieper gelegen ontstekingsletsels, die tot acnelittekens kunnen leiden.

Boosdoener: dihydrotestosteron

Hoofdoorzaak van juveniele acne is de hormonale verandering die optreedt bij de puber en adolescent: het androgene of mannelijke hormoon testosteron verhoogt de afscheiding van talg in de haar- en talgklierfollikels. Vandaar dat acne meer bij jongens voorkomt want zij maken veel meer testosteron aan dan meisjes. Nu neemt de talgproductie nog meer toe als testosteron wordt omgezet tot de prikkelende stof dihydrotestoteron (DHT) door het enzym 5-alfareductase. Een verhoogde spiegel van testosteron, een verminderde binding van testosteron aan dragereiwitten in het bloed, een grotere gevoeligheid van de celreceptoren voor testosteron, maar vooral een verhoogde werking van het enzyme 5-alfareductase kunnen dus de overmatige talgproductie aan de basis van acne veroorzaken. Verschillende factoren spelen hierbij een rol en daar is voeding (ook via het verooraken van een verstoorde darmflora) zeker één van. Maar ook stress, emotionele factoren, klimaatfactoren, erfelijke factoren en het gebruik van medicijnen en contraceptiva kunnen acne beïnvloeden. Net als verkeerde lokale behandelingen met onaangepaste cosmetica.

Algemene tips

• Best niet eigenhandig mee-eters of puistjes uitduwen, maar een professioneel dat laten doen op een hygiënische manier zonder gevaar op bijkomende infectie
• Gebruik geen gewone geparfumeerde zepen, wel zeep met een neutrale pH
• Meisjes gebruiken beter geen gewone make-up maar aangepaste cosmetica op waterbasis
• Jongens scheren zich beter niet elektrisch (veroorzaakt minuscule kwetsuurtjes), maar beter met de hand en in de richting van de haargroei 
• Overmatige blootstelling aan de zon vermijden: de zon werkt aanvankelijk wel “uitdrogend” op de huid, maar leidt ook tot hyperkeratose of de overmatige vorming van keratine in de follikels met verstopping voor gevolg
• Volop bewegen in open lucht

Ondersteunende voedingsadviezen:

Voeding is niet altijd de hoofdoorzaak, maar door een verstandig dieet in acht te nemen, kan zowel de hormonale balans (met vooral minder vorming van DHT) positief beïnvloed worden, kunnen nutritionele tekorten opgevangen worden, kan de darmflora positief beïnvloed worden en kan de ontstekingsbevorderende invloed van ondermeer verkeerde vetten verminderd worden. 

Af te raden: 

• Voeding met een hoge glycemische index of voeding die de bloedsuikerspiegel snel doet stijgen zoals suikerbronnen (frisdrank, snoep, zoetigheden, gebak), witmeelproducten, verwerkte aardappelproducten, vruchtensappen, zoet fruit: de snelle stijging van de bloedsuikerspiegel die deze middelen veroorzaken, leidt tot te hoge insulinespiegels en via 5-alfareductase, tot een te hoge spiegel van dihydrotestosteron. Zeker geraffineerde suiker is te vermijden, want die gedraagt zich bovendien als een “rover” van de voor de huid belangrijke nutriënten als zink en biotine en leidt tot een verstoorde darmflora
• Een voedingspatroon met teveel koolhydraten ten opzichte van eiwitbronnen zou ook leiden tot een hogere activiteit van 5-alfareductase 
• Melk: een aantal onderzoeken suggereren dat melkgebruikers een opmerkelijk hogere kans hebben op acne. Dit zou ondermeer komen door exogene hormonale stoffen in melk, waaronder dihydrotestosteron. Ook kan er verkeerd gereageerd worden op de caseïnes of melkeiwitten
• Alle “slechte vetten”:
• geraffineerde oliën: zijn ondermeer armer aan de voor de huid zeer belangrijke vitaminen A en E
• geharde vetten in bakmargarines, mayonaise, sauzen en alle mogelijke verwerkte voedingsmiddelen: verstoren door ‘transvetzuren’ het prostaglandinemetabolisme, wat ontstekingsverschijnselen in de huid bevordert
• verhitten (bakken, braden) van oliën of vetten, rijk aan meervoudig onverzadigde vetzuren: doen schadelijke oxidatieproducten en transvetzuren ontstaan, die eveneens het prostaglandinemetabolisme verstoren
• Een overmaat aan omega-6-vetzuren via maïsolie, sojaolie, saffloerolie, zonnebloemolie t.o.v. omega-3-vetzuren, wat ook leidt tot een verstoring van het prostaglandinemetabolisme en zo de kans op ontstekingsverschijnselen verhoogt
• Alle verwerkte vleeswaren (“charcuterie”), alle vleeswaren met hormonen en antibiotica
• Overmatig gebruik van (de zinkrover) alcohol en van cafeïnebronnen zoals koffie en zwarte thee
• Scherpe specerijen, zoute pinda’s, chips, koolzuurhoudende dranken

Aan te raden:

• Een voeding met een betere balans tussen eiwitten (40 à 45 %) en koolhydraten: leidt tot een afname van de activiteit van het enzyme 5-alfa-reductase met minder vorming van het prikkelende DHT of dihydrotestosteron. Wel moet het gaan om kwaliteitseiwit zoals vis, gevogelte, noten en zaden, peulvruchten, melkwei-eiwit en zure melkproducten
• Kies voor koolhydraten met een lage glycemische index en dus rijk aan vezels. Dat leidt tot minder vorming van insuline en dus DHT en door de vezels is er meer afvoer van toxische stoffen via de darm en een goede darmflora. Kies dus voor:
• verse groenten: met als toppers de ‘zuiverende’ waterkers, radijs, peterselie, knoflook, ui, groene bladgroenten, broccoli, bloemkool
• vers, niet te zoet fruit
• volle granen: bij voorkeur glutenvrije granen als volle rijst en quinoa
• noten en zaden
• Voedingsbronnen, rijk aan fyto-oestrogenen, die een lichte anti-androgene werking hebben en dus een overmaat testosteron en dihydrotestosteron neutraliseren: peulvruchten, soja (vooral tempeh en tofu), zaden (vnml. lijnzaad), koolsoorten, volle granen
• Bronnen van omega-3-vetzuren, die het enzym 5-alfareductase afremmen: koudgeperste, niet te verhitten lijnzaadolie en koolzaadolie, vette vis, pompoenpitten, walnoten, groene groenten
• Zinkhoudend voedsel (remt sterk 5-alfareductase): zonnebloempitten, sesamzaad, rauwe noten, biergist, tarwekiemen, gefermenteerde, vette vis, kwaliteitsvlees, eitjes
• Zure melk (biogarde), rechtsdraaiende yoghurt, kefir, kwark, melkwei, melkzuurvergiste groentesappen, zuurkool, kimchi: voor een gezonde darmflora
• Gebruik voor bakken en braden enkel oliën en vetten met stabiele verzadigde vetzuren en/of mono-onverzadigde vetzuren: ongeraffineerde kokosolie, – rode palmolie of – olijfolie en grasboter. 
• Voldoende drinken van kwaliteitswater

Fytotherapie

Om met succes kruiden toe te passen bij acne, wordt er best eerst op de hormonale balans gewerkt. Verder is het zaak de lichaamszuivering te bevorderen: er kan gekozen worden voor algemene reinigers van de huid, maar – afhankelijk van het individuele geval – kunnen ook leverdrainerende kruiden en bloedzuiverende kruiden zinvol zijn. Indien aangewezen, denken aan kruiden die de stressfactor verminderen of kruiden die de immuniteit tegen infecties vergroten.

• Lijnzaadlignanen (Linus usitatissimum) zijn krachtige remmers van 5-alfareductase die testosteron tot DHT omzetten en daarom eerste keuze bij acne. Tot dezelfde klasse behoren ook sesamlignanen en pompoenpitlignanen. Bij meisjes helpen deze liganen ook door het fyto-oestrogeen effect het oestrogeenmetabolisme te regelen. Ook groene thee (Camellia sinesis) is een remmer van 5-alfareductase en bij jongens mag ook gedacht worden aan zegepalm (Serenoa repens), brandnetelwortel (Urtica dioica) enrood stinkhout (Prunus africanus)
• Kuisboom of monnikenpeper (Vitex agnus castus): is zeer nuttig bij meisjes of jongedames, zeker indien er sprake is van premenstruele verergering van acne (vandaar vooral inname in de tweede cyclushelft). Monnikenpeper oefent een anti-androgeen effect  uit tegen testosteron en herstelt de oestrogeen/progesteronbalans in de richting van progesteron. 
• Huidreinigende kruiden: vooral grote klis (Arctium lappa) is de huidreiniger bij uitstek, werkzaam tegen staphylococ­cen (vaak boosdoener bij besmette acne) die bovendien een overdreven talgproductie afremt; werkt goed in combinatie met andere huidreinigende kruiden als brandnetel (Urtica dioica/urens) en driekleurigviooltje (Viola tricolor)
• Leverreinigende kruiden werken algemeen ontgiftend, maar bevorderen ook de afbraak van dihydrotestosteron, dat prikkelend werkt op de talgproductie: mariadistel (Silybum marianum), paardenbloem (Taraxacum officinale), artisjokblad (Cynara scolymus), kurkuma (Curcuma longa/xanthorrhiza)
• Bloedzuiverende kruiden, ondermeer door de nierfunctie te stimuleren: guldenroede (Solidago virgo aurea), berk (Betula pendula/pubescens),  moerasspirea (Filipendula ulmaria), sarsaparilla (Smilax officinalis), helmkruid (Scrophularia  nodosa), chlorella (Chlorella vulgaris), spirulina  (Spirulina platensis)…
• Ontspannende kruiden als stress de hoofdoorzaak is: valeriaan (Valeriana officinalis), passiebloem (Passiflora incarnata), slaapmutsje  (Eschscholzia californica), hop (Humulus lupulus)
• Weerstandsverhogende kruiden als de infectie moet bedwongen worden: rode zonnehoed (Echinacea purpurea), katsklauw (Uncaria tomentosa)

Uitwendige ondersteuning: kan vooral geboden worden door goudsbloem (Calendula officinalis), kliswortel (Arctium lappa), echte kamille (Matricaria recutita), lavendel (Lavandula angustifolia), driekleurig viooltje (Viola tricolor), ondermeer onder de vorm van een stoombad, infuus, lotion of verwerkt in een kleimasker.

Voedingssupplementen

Er zijn verschillende nutriënten die kunnen overwogen worden naargelang het individuele geval. Een goed multipreparaat met de verder genoemde vitaminen en mineralen in combinatie met omega-3-vetzuren en eventueel een darmflorapreparaat is alvast een zeer goede basis.

• Vitamine A (retinol): verbetert de algemene conditie van de huid en vermindert overmatige productie van talg door de talgklieren; werkt anti-infectieus en bevordert de wondgenezing. Niet geven aan zwangere vrouwen! Denk steeds aan de synergie met vitamine D.  
• Zink: remt 5-alfareductase waardoor minder van aanmak van dihydrotestosteron en dus van talg. Zink bevordert tevens een snellere genezing van huidletsels. Zink werkt nog beter in combinatie met vitamine B6, dat de talgaanmaak in de huid mee regelt en dat hormonaal onevenwicht helpt tegengaan. Om die laatste reden is vit B6 vooral interessant bij premenstruele acne.  
• Een goed darmflorapreparaat ter herstel van de verstoorde darmflora: met humane, stabiele stammen in voldoende hoge dosering: bvb. Lactobacillus rhamnosus GG, de combinatie van Lactobacillus gasseri, Bifidobacterium bifidum en Bifidobacterium longum
• Essentiële vetzuren: verminderen de ontstekingsfactor via het prostaglandinemetabolisme, verminderen de werking van het enzym 5-alfareductase en verbeteren de hormonale balans: 
• omega-3-vetzuren (EPA en DHA): een visolie van een goede kwaliteit
• omega-6-vetzuren onder de vorm van gammalinoleenzuur (GLA) uit teunisbloemolie of bernagie-olie: vooral aangewezen bij premenstruele acne.
• Vitamine E (gemengde tocoferolen) en organische selenium als antioxidanten, waarbij vitamine E tevens de bloedcirculatie en wondgenezing bevordert en helpt littekens te voorkomen en waarbij selenium via gluthationperoxidase de leverontgifting en dus de afbraak van dihydrotestosteron bevordert en tevens de ontstekingsfactor vermindert.
• Chroom: verbetert de gevoeligheid van de cellen voor insuline (insulinesensitiviteit), wat een mederol kan spelen bij acne
• Vitamine B-complex: met onder andere vitamine B3 dat de huiddoorbloeding verbetert en dat ook lokaal aangewend kan worden; biotine voor een betere wondgenezing en sterkere hoornlaag; vitamine B2 en B6 tegen overmatige talgproduktie; vitamine B5 tegen de stressfactor.
• Biergist: is van nature rijk aan vitamines B, meestal rijk aan selenium en chroom, vermindert  overmatige talgafscheiding (seborree)
• Vitamine C en bioflavenoïden: bevorderen de vorming van collageen en het herstel van de huid; anti-infectieus.

Aromatherapie 

Het gebruik van essentiële oliën kan een ideale uitwendige ondersteuning bieden bij jeugdpuistjes. Vooral het trio tea tree (Melaleuca alternifolia), spijklavendel (Lavandula latifolia) en rozemarijn (Rosmarinus officinalis) CT verbenon in een 2/1/1 verhouding is een ideale synergie om onverdund de puistjes 2 à 3 x per dag mee aan te stippen. In een onderzoek is aangetoond dat het uitwendige gebruik van tea tree even goede resultaten geeft als 5 % benzoylperoxide, dat vaak wordt ingezet in de reguliere geneeskunde. Ook de essentiële oliën van Manuka (Leptospermum scoparium), Wilde peen (Daucus carota), Roosgeranium (Pelargonium x asperum cv bourbon), Bittere sinaasappelblad (Citrus aurantium var amara), Lemongrass (Cymbopogon citratus), Kruidnagel (Eugenia caryophylata) en Mirre (Commiphora molmol)  vinden vaak hun weg in de aromatherapeutische aanpak van acne.Indien ook – maar enkel op voorschrift van een aromatherapeut – inwendige ondersteuning wordt geboden bij acne, is dat met leverdrainerende essentiële oliën zoals pepermuntolie (Mentha X piperita), citroenolie (Citrus limon), tijmolie (Thymus vulgaris) CT thujanol, rozemarijnolie (Rosmarinus officinalis) CT verbenon, wortelolie (Daucus carota) en selderolie (Apium graveolens).