Natuurlijke hulp bij ijzergebreksanemie

Bloedarmoede door ijzergebrek of ‘ferriprieve anemie’ komt vrij vaak voor. Als ernstige oorzaken van bloedverlies zijn uitgesloten, dan kan met de nodige voedingsaanpassingen en een geschikt voedingssupplement orde op zaken gesteld worden. In verband met dit laatste is de keuze voor een goed opneembare en vooral goed verdragen vorm van ijzer van belang.

Bloedarmoede door ijzergebrek

Als ernstige aandoeningen worden uitgesloten zoals kanker van slokdarm, maag of darmen, bloedstollingsstoornissen, bloedende darmpoliepen of – maagzweren, dan ligt de oorzaak van ijzergebreksanemie meestal bij:

  • een verhoogde ijzerbehoefte: zoals tijdens de zwangerschap en bij intensieve groei
  • overmatig bloedverlies: zoals door hevige menstruaties, een ‘vleesboom’ in de baarmoeder, een operatie of ernstige kwetsuren
  • een versnelde afbraak van rode bloedcellen: vooral door intensief sporten
  • een slechte opname van ijzer: zoals door een zwakke maagfunctie met maagzuurgebrek (wat veel bij ouderen voorkomt), na bariatrische chirurgie (maag bypass) bij obesitas en andere maagoperaties, door chronische darmziekten zoals de ziekte van Crohn en coeliakie
  • ijzergebrek in de voeding: met als belangrijkste oorzaken streng vegetarisme of veganisme en een onvolwaardig dieet (zoals bij adolescenten die veel frisdrank en junkfood consumeren)
  • bepaalde worminfecties in de darmen (zoals de ‘wijnworm’)
  • geneesmiddelengebruik: zoals aspirine, ibuprofen, maagzuurremmers, bepaalde chemotherapeutische middelen

Klachten

Het mineraal ijzer – eens het is ingebouwd in hemoglobine – is nodig om zuurstof te binden dat door de rode bloedcellen naar alle lichaamscellen wordt gebracht. Bij ijzergebreksanemie komt dus door een gebrekkige zuurstofaanvoer de energieproductie in de cellen het gedrang. Samen met een verminderde doorbloeding en de compensatoire mechanismen van hart en longen in een poging om meer zuurstof rond te voeren, kan dat leiden tot een heel scala van symptomen zoals: (ochtend)vermoeidheid, lusteloosheid, bleekheid van huid en slijmvliezen, nagelafwijkingen, haarverlies, duizeligheid, geheugen- en concentratiezwakte, hoofdpijn, koude handen en voeten, een verhoogde vetbaarheid voor infecties, hartkloppingen en kortademigheid. De diagnose van ferriprieve anemie wordt vooral gesteld aan de hand van een bloedonderzoek dat afwijkingen ziet van het aantal rode bloedcellen, het hemoglobinegehalte, de hematocrietwaarde (de ‘dikte’ van het bloed) en het ferritinegehalte (reserve-ijzer).

Eerst de voeding

Op het eerste gezicht zou je in de preventie en aanpak van ijzergebreksanemie vol kunnen inzetten op dierlijke voeding van een goede kwaliteit: biologisch vlees en – gevogelte, alsook vis, zijn namelijk rijk aan ‘tweewaardig ijzer’ of Fe2+ dat goed opneembaar is in de darmen en dat al in een ‘heemring’ zit ingebouwd, zoals ijzer in de rode bloedcellen voorkomt. Planten lijken een mindere goede, directe ijzerbron: heel wat groenten bevatten weliswaar vrij veel ijzer, maar het gaat om ‘driewaardig ijzer’ of Fe3+, dat eerst nog door maagzuur en/of door voldoende vitamine C moet omgezet worden tot goed opneembaar tweewaardig ijzer. Wat bovendien de opname van plantaardig ijzer soms belemmert, is het feit dat het niet zelden samen voorkomt met oxalaten en/of fytaten, secundaire plantenstoffen die de opname van ijzer in de darmen afremmen. Een gekend voorbeeld hiervan is spinazie. Uiteindelijk zijn het dus de dierlijke kwaliteitsbronnen van ijzer en de rijke plantaardige bronnen van ijzer, die geen of weinig oxalaten of fytaten bevatten, die het meest kunnen aanbevolen worden om ijzergebreksanemie te voorkomen of aan te pakken:

  • bio-vlees, bio-gevogelte en vis
  • broccoli, bloemkool, pompoen, tomaten, citrusvruchten

Het spreekt vanzelf dat alle vitamine C-rijke voeding indirect – door de opname van plantaardige ijzer te bevorderen – ook aanbevolen is en dat komt uiteraard neer op een voldoende inname van verse groenten en fruit.

Minpunten van ijzerzouten

Na het aanpakken van de oorzaken en het invullen van de ijzerbehoefte via een gezonde voeding, wordt er bij ijzergebreksanemie uiteraard aan gedacht om extra ijzer aan te bieden. Niet zelden doet men hierbij beroep op ‘ijzerzouten’ zoals ijzersulfaat, ijzerfumaraat en ijzergluconaat. Voor een optimale vrijstelling en opname van ijzer moeten deze ijzerzouten wel eerst gesplitst worden in de maag en dat kan enkel als er voldoende maagzuur wordt aanmaakt. Daarom zullen ouderen, mensen met een zwakke maagwerking of met een aandoening van maag of darmen, meestal onvoldoende ijzer uit deze ijzerzouten opnemen. Ook zorgen die ijzerzouten niet zelden voor ongemakken zoals misselijkheid, braken, een zware maag, constipatie en een zwarte stoelgang; vooral ijzersulfaat wordt vaak slecht verdragen. Ten slotte remmen deze ijzerzouten (na splitsing) de opname van “concurrerende” tweewaardige mineralen zoals zink, calcium, mangaan en koper.

Voordelen van gecheleerd ijzer

Veel interessanter is ‘gecheleerd’ ijzer of ijzer dat – net zoals veel mineralen in de voeding – gebonden is aan een aminozuur. Vooral de verbinding tussen ijzer en het aminozuur glycine is ideaal voor voedingssupplementen. Deze ‘ijzerbisglycinaat’ vereist geen maagzuur voor de opname van ijzer want ze wordt zeer vlot en als één geheel opgenomen in de darm. Ze wordt dus ook door mensen met een zwakke maag of een verminderd maagvolume goed opgenomen. Er mag gesteld worden dat deze ijzervorm gemiddeld viermaal beter wordt opgenomen dan ijzersulfaat: je hebt er dus viermaal minder van nodig. Minstens even belangrijk is het feit dat deze ijzervorm meestal uitstekend wordt verdragen, zeker als ze op het einde van de maaltijd wordt ingenomen met voldoende water. Klinische studies hebben bovendien de werkzaamheid van gecheleerd ijzer bewezen bij adolescenten, jonge kinderen en zwangere vrouwen met bloedarmoede. Nog een bijkomend voordeel: ijzerbisglycinaat remt de opname van andere, concurrerende mineralen niet af.

Aanvullende voedingsstoffen

Maar hoe nuttig de aanvoer van ijzer bij ijzergebreksanemie ook is als onderdeel van het zuurstofbindende eiwit hemoglobine in de rode bloedcellen, we mogen niet uit het oog verliezen dat de sleutel voor een extra aanmaak van rode bloedcellen vooral bij vitamines van de B-groep ligt. Zo zal de extra inname van foliumzuur (best: 5-methyltetrahydrofolaat) en van vitamine B12 (best: methylcobalamine of adenosylcobalamine) zorgen voor een vlotte celdeling van de stamcellen in het beenmerg, waarbij nieuwe, jonge rode bloedcellen worden vrijgesteld in het bloed. Ook vitamine B6 (best: pyridoxine-5’-fosfaat) envitamine B2 spelen een rol in de bloedaanmaak. Vitamine C dan weer, bevordert de opname van ijzer, terwijl koper de opname, het transport en de biologische beschikbaarheid van ijzer verhoogt. Een totaalpreparaat dat ijzerbisglycinaat combineert met de voornoemde bioactieve vormen van vitaminen en koper zal dus de bloedaanmaak maximaal ondersteunen en zal dat stukken beter doen dan een gewoon ijzerpreparaat zonder deze extra nutriënten.

IJzerrijke algen

Wie weigerachtig staat tegenover de inname van ijzerpreparaten en een meer natuurlijke of plantaardige oplossing wil, kan eventueel een beroep doen op ijzerrijke planten, waarin geen afremmende oxalaten of fytaten zitten. De absolute toppers hierbij zijn de algen spirulina (Arthrospira platensis) en chlorella (Chlorella vulgaris/beyerinck). Die zijn vrij rijk aan goed opneembaar ijzer en zijn bovendien ook bronnen van de hierboven opgesomde extra nutriënten die bijdragen tot de bloedaanmaak, inclusief bioactieve vitamine B12 (methylcobalamine). Een aantal studies tonen het positief effect van deze algen aan bij ferriprieve anemie.

Opgepast

Uiteraard is een ijzersupplement enkel aangewezen bij een aangetoonde bloedarmoede (te lage waarden van hemoglobine, hematocriet en rode bloedcellen), waarbij de oorzaak wel degelijk ijzergebrek is. Dat laatste lees je niet af uit de ijzerspiegel zelf, maar uit een te laag reserve-ijzer of ferritine. Een teveel aan ijzer is namelijk ook niet goed; daarom moeten bijvoorbeeld mensen met de erfelijke aandoening ‘ijzerstapelingsziekte’ of congenitale hemochromatose zich zeker onthouden van ijzersupplementen.    

Andere vormen van anemie

Naast ferriprieve anemie, bestaan er ook nog andere vormen van anemie: vooral pernicieuze anemie en megaloblastaire anemie.

  • Zowel pernicieuze anemie (met kleine rode bloedcellen) als megaloblastaire anemie (met grote, onrijpe bloedcellen) kunnen veroorzaakt worden door een gebrekkige opname van vitamine B12 (zwakke maag, na maagoperaties, auto-immune gastritis…) of door een gebrek aan vitamine B12 in de voeding (streng vegetarisme of veganisme). Hier is één van de belangrijkste maatregelen uiteraard de toediening van bioactieve vitamine B12: methylcobalamine en/of adenosylcobalamine
  • Megaloblastaire anemie kan ook optreden door een gebrek aan foliumzuur (Vit B9/B11). Centraal hierbij staat de toediening van 5-methyltetrahydrofolaat.

Auteur: Dr. Geert Verhelst

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.