Veroorzaakt zout of suiker hoge bloeddruk?

Als een verkeerde boodschap maar lang en hard genoeg wordt herhaald, zal iedereen hem op de duur wel geloven. Dat geldt ook voor het advies dat steevast bij hoge bloeddruk wordt gegeven: “vermijd zoveel mogelijk zout”. In werkelijkheid zien we in gecontroleerde studies dat zoutbeperking nauwelijks de bloeddruk verlaagt en in observatiestudies dat een sterke beperking van zout contraproductief werkt en de kans op hart- en vaatziekten… verhoogt. Uiteindelijk zijn de belangrijkste tips bij hoge bloeddruk: vermijd vooral suiker (die andere witte kristallen) en verhoog de ‘concurrent’ van natrium: kalium (groenten en fruit).  

Al te eenvoudige hypothese

Misschien lijkt het logisch: zout of natriumchloride trekt water aan, verhoogt daardoor het bloedvolume en dus de druk op de vaatwanden of de bloeddruk. Dus laat je zout zoveel mogelijk in de preventie en aanpak van hoge bloeddruk… Het lichaam zit evenwel veel complexer in elkaar dan dat! Natrium is als mineraal zo belangrijk voor het lichaam en een te laag natriumgehalte kan zo levensbedreigend zijn dat het lichaam over “homeostasemechanismen” moet beschikken om dat absoluut te voorkomen. Daarom bestaan er verschillende hormonen om de bloeddruk in functie van het natriumgehalte te regelen: vooral aldosteron, renine en angiotensine II. Men ziet dan ook in grote studies of meta-analyses daarvan dat zout beperken bij of in de preventie van hoge bloeddruk amper resultaten oplevert1 of zelfs helemaal niet bloeddrukverlagend werkt2, tenzij enkel bij de oudste deelnemers. Dat laatste gegeven ondersteunt de observatie dat zout beperkende diëten eigenlijk enkel de bloeddruk verlagen bij mensen bij wie net door bepaalde aandoeningen de boven vermelde homeostasemechanismen niet goed meer werken, zoals door bepaalde nierziekten en met gevorderde diabetes…  

Zout veroorzaakt geen hoge bloeddruk

Dat zout in de hoeveelheden zoals ze door de meeste mensen wordt geconsumeerd, geen oorzaak is van hypertensie, werd trouwens door verschillende studies aangetoond. In een 8 jaar lopende studie met meer dan 3600 deelnemers die bij aanvang gezond waren, zag men na 8 jaar dat bij degenen die het meest zout consumeerden, in vergelijking met degenen die er het minst consumeerden, niet meer hoge bloeddruk voorkwam en vooral zelfs minder hart- en vaatziekten optraden3. In een andere studie op 8670 volwassenen zag men dat een hogere zoutinname niet gecorreleerd was met het optreden van hoge bloeddruk4. De kans op hoge bloeddruk verhoogde wel in functie van een hogere leeftijd, een hogere body mass index (BMI) en een lagere consumptie van groenten en fruit (kaliumbronnen, zie verder).  In een studie waarbij 2185 meisjes werden gevolgd gedurende 10 jaar, zag men geen correlatie tussen zoutgebruik en hoge bloeddruk5. Integendeel, bij een dagelijkse inname van meer dan 3,5 g zout per dag zag men zelfs een lagere bloeddruk dan bij wie minder dan 2,5 g/dag gebruikte. Vooral een hogere inname van kalium was geassocieerd met een lagere bloeddruk. Zijn er dan geen studies die een verband aantonen tussen de zoutinname en een grotere kans op hart- en vaatziekten (onze eerste bekommernis)? Jawel, maar enkel bij een dagelijkse inname van meer dan 11 à 12,5 g per dag6! Wie nog niet overtuigd is: een analyse die in 180 landen de relatie tussen het gemiddelde zoutgebruik en het sterfterisico onderzocht, kwam tot de conclusie: hoe hoger de gemiddelde zoutinname, hoe hoger de levensverwachting7!

Vooral meer kalium!     

Het is dus niet wonderlijk dat de complementaire geneeskunde in de preventie en aanpak van hoge bloeddruk andere accenten legt qua zoutgebruik. Als men adviseert om het zoutgebruik te verminderen, is dat vooral het laten van geraffineerde of hoogbewerkte voedingsmiddelen die veel zout bevatten zoals chips, crackers, zoute koekjes, verwerkte vleeswaren, blikvoedsel en veel andere minderwaardige, gezouten voedingsmiddelen. Die zijn namelijk vooral ongezond door hun hoge glycemische index, de transvetzuren, de geoxidereerde vetzuren, het geraffineerde meel, de additieven of de smaakversterker monosodiumglutamaat. Voor gezonde voedingsmiddelen (soep, groenten, warme schotels, vis, kip, peulen, volkoren granen) worden ongeraffineerde zoutbronnen aangeraden. Maar in plaats van zout sterk te beperken focust men zich vooral op een hogere inname van de ‘antagonist’ van natrium: kalium. Er wordt dan ook vooral aangeraden meer verse groenten en fruit (de topbronnen van kalium) te consumeren. Kalium verhoogt namelijk de uitscheiding van vocht via de nieren, ontspant de gladde spiercellen van de bloedvaten en vermindert de activiteit van het bloeddrukverhogende hormonale renine- angiotensinesysteem ter hoogte van de bloedvaten, bijnier en nieren.  

Strenge zoutbeperking: contraproductief

“Hoe minder, hoe beter”, is helaas de regel die nog veel artsen en diëtisten gebruiken in verband met zout. En dat kan net heel contraproductief werken: als het natriumgehalte in het lichaam te laag wordt, dan is dat een alarmtoestand of ‘stresstoestand’ in lichaam die tot uitputting, syncope (flauwvallen) en zelfs coma kan leiden. Een lichaam dat geen of nauwelijks zout krijgt, zal daarom homeostasemechanismen in gang moeten zetten: meer van de hormonen renine, angiotensine, aldosteron afscheiden, de activiteit van het sympatische zenuwstelsel verhogen en de bloedvaten vernauwen, drie zaken om de druk in de bloedvaten te handhaven die…. de kans op hart- en vaatziekten verhogen. Een studie die de resultaten van vier studies bundelde, kwam tot de conclusie dat een strenge zoutbeperking (minder dan 3,5 g per dag), de kans op hartaanval of beroerte verhoogde met 26% en bij reeds bestaande hypertensie zelfs met 34 %8!

De echte vijand: suiker

Terwijl de mens altijd natrium heeft nodig gehad in zijn voeding, heeft hij nooit suiker nodig gehad. Want tot de 7e eeuw N.C. kwam geraffineerde suiker niet eens voor in onze voeding (omdat het nog niet bestond) en tot de 19e eeuw werd het amper in substantiële hoeveelheden genuttigd (omdat het te duur was). Tegenwoordig levert dit ‘lege’, totaal geraffineerde koolhydraat evenwel via duizenden voedingsmiddelen gemiddeld tussen 13 en 20 % van de calorieën aan in het westerse dieet. En laat suiker in tegenstelling tot zout, nu wel een hoofdoorzaak van hoge bloeddruk zijn! Helaas slaagt de voedingsindustrie er nog steeds in om de aandacht van suiker af te leiden en kennen veel gezondheidswerkers de nefaste rol van suiker op de bloeddruk niet.

Overprikkeld zenuwstelsel

Geraffineerde suiker is niets anders dan sucrose, een molecule die voor de helft bestaat uit glucose en voor de helft uit fructose. Dat sucrose snel de bloedglucosespiegel verhoogt, is geweten. Als gevolg daarvan wordt er snel en veel insuline afgescheiden en een hoge insulinespiegel verhoogt de activiteit van de (ortho)sympatische zenuwstelsel. Verder leiden zowel sucrose in zijn geheel, als het onderdeel fructose, ook tot een verhoogde afscheiding van het verzadigingshormoon leptine, wat op zijn beurt alweer het sympatische zenuwstelsel prikkelt. Ook prikkelt fructose zelf bepaalde gebieden van de hypothalamus, wat opnieuw de activiteit van het sympatisch zenuwstel verhoogt. Wat betekent deze drievoudige overstimulatie van het sympatische zenuwstelsel? Het leidt tot een hogere hartfrequentie en een vernauwing van de bloedvaten, het stimuleert de zoutretentie ter hoogte van de nieren en het verhoogt de afscheiding van de hormonen renine en angiotensine, allemaal mechanismen die… de bloeddruk verhogen9,10.

Leg het accent op een verhoogde inname van kalium via versie groenten en fruit.

Fructose: de grote boosdoener

Maar daar het houdt niet op! Er wordt al te vaak vergeten dat suiker voor de helft uit fructose bestaat. Zo maakt deklassieke dieetleer geen of nauwelijks verschil tussen de koolhydraten uit suiker (50 % fructose, 50 % glucose) en de verteerbare koolhydraten uit granen en groenten (hoofdzakelijk glucose) en gaat ze louter een onderscheid maken op basis van de calorische inhoud. En dat terwijl het effect op het metabolisme toch zo sterk verschillend is. Er zijn minstens zes mechanismen die verklaren waarom geraffineerde fructose uit suiker de bloeddruk verhoogt9,10:

  • het zorgt voor meer aanmaak van vrije radicalen (reactieve zuurstof- en stikstofradicalen) die de bloedvaten doen samentrekken
  • diezelfde vrije radicalen zorgen voor een sneller vernietigen van stikstofmonoxide (NO), een stof die de bloedvaten ontspant
  • het verhoogt de aanmaak van urinezuur, een gekende verhoger van de bloeddruk
  • het vermindert de aanmaak van de energieleverancier ATP(adenosinetrifosfaat), waardoor de gladde spiercellen in de bloedvaten meer verkrampen
  • het verhoogt de insulineresistentie(cellen die onvoldoende reageren op insuline), een fenomeen dat verband houdt met hoge bloeddruk
  • het verhoogt de productie van het hormoon ACTH in de hypofyse, waardoor de bijnieren meer cortisol aanmaken, een hormoon dat ook de bloeddruk verhoogt

Sterker bewijskracht

Dat het vermijden van suiker zich wel degelijk vertaalt in een lagere bloeddruk en veel beter werkt dan een zoutbeperking, is in een aantal studies aangetoond. Interessant is een  meta-analyse van gerandomiseerde, placebogecontroleerde studies van 8 weken of meer11, waarbij men zag dat een hogere suikerinname in vergelijking met een lagere suikerinname zorgde voor een significante hogere systolische bloeddruk in de orde van 6,9 mm kwikdruk en een hogere diastolische bloeddruk met 5,6 mm kwikdruk. Het verschil was nog groter als men studies gesponsord door suikerindustrie wegliet: dan leidde de hogere suikerconsumptie in vergelijking met de lagere suikerconsumptie voor een toename van de systolische bloeddruk met 7,6 mm kwikdruk en van de diastolische bloeddruk met 6,1 mm kwikdruk. In deze grote studie zag men trouwens ook dat een groter suikerverbruik zich vertaalde in een significante toename van de bloedvetten triglyceriden, LDL- en totaal cholesterol, wat eveneens suggereert dat suiker het risico op hart- en vaatziekten verhoogt.

Besluiten

  1. Artsen, diëtisten en gezondheidsbegeleiders zouden in de preventie en aanpak van hoge bloeddruk hun aandacht van zout moeten verleggen naar een ander voedingsadditief: suiker. Een strenge beperking van geraffineerde fructose uit toegevoegde suiker door het vermijden van talloze gesuikerde voedingsmiddelen (en niet fructose uit vers fruit), zou niet alleen het aantal gevallen van hypertensie doen afnemen, maar ook breder bijdragen tot een preventie van hart- en vaatziekten.
  2. Beter is de balans tussen natrium en kalium te optimaliseren: niet door de zoutinname streng te beperken, maar door meer het accent te leggen op een verhoogde inname van kalium via verse groenten – en fruit.
  3. Ten slotte kies je best voor ongeraffineerde zoutbronnen zoals zeezout, Himalayazout, bamboezout, fleur de sel, tamari, shoyu en goma sio en dit om gezonde voedingsmiddelen op smaak te brengen
  1. Intersalt Cooperative Research Group (1988). “Intersalt: an international study of electrolyte excretion and blood pressure. Results for 24 hour urinary sodium and potassium excretion”. Br Med J 297 (6644): 319–28.
  2. Midgley J P, Matthew A G, Greenwood C M, Logan A G. Effect of reduced dietary sodium on blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. JAMA 1996; 275(20): 1590-1597
  3. Stolarz-Skrzypek K, Kuznetsova T, Thijs L, et al. Fatal and Nonfatal Outcomes, Incidence of Hypertension, and Blood Pressure Changes in Relation to Urinary sodium Excretion. JAMA. 2011;305(17):1777-1785.
  4. Lelong H, Galan P, Kesse-Guyot E, Fezeu L, Hercberg S, Blacher J. Relationship Between Nutrition and Blood Pressure: A Cross-Sectional Analysis from the NutriNet-Santé Study, a French Web-based Cohort Study. Am J Hypertens. 2014 Sep 3. pii: hpu164.
  5. Longitudinal Effects of Dietary Sodium and Potassium on Blood Pressure in Adolescent Girls Justin R. Buendia, BS; M. Loring Bradlee, MS; Stephen R. Daniels, MD, PhD; Martha R. Singer, MPH, RD; Lynn L. Moore, DSc, MPH.
  6. Andrew Mente et al. Associations of urinary sodium excretion with cardiovascular events in individuals with and without hypertension: a pooled analysis of data from four studies. The Lancet, 2016 DOI
  7. Messerli FH, Hofstetter L, Syrogiannouli L, Rexhaj E, Siontis GCM, Seiler C, Bangalore S. Sodium intake, life expectancy, and all-cause mortality. Eur Heart J. 2020 Dec 22:ehaa947.
  8. Andrew Mente et al. Associations of urinary sodium excretion with cardiovascular events in individuals with and without hypertension: a pooled analysis of data from four studies. The Lancet, 2016 DOI: 10.1016/S0140-6736(16)30467-6
  9. DiNicolantonio JJ, Lucan SC. The wrong white crystals: not salt but sugar as aetiological in hypertension and cardiometabolic disease. Open Heart, 2014. 1:e000167.
  10. DiNicolantonio JJ, O’Keefe JH, Lucan SC. An unsavory truth: sugar, more than salt, predisposes to hypertension and chronic disease. Am J Cardiol. 2014 Oct 1;114(7):1126-8.
  11. Te Morenga LA, Howatson AJ, Jones RM, Mann J. Dietary sugars and cardiometabolic risk: systematic review and meta-analyses of randomized controlled trials of the effects on blood pressure and lipids. Am J Clin Nutr. 2014 Jul;100(1):65-79.

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*