In onze maatschappij is soja tot een vrij populair voedingsproduct uitgegroeid, dat vanuit ecologische hoek echter sterk onder vuur ligt. Biologische soja met fairtrade-labels en een gedeeltelijk lokale productie zouden echter in staat moeten kunnen zijn om de meeste milieuproblemen rondom deze plant in de nabije of de verdere toekomst grotendeels weg te werken.
De laatste jaren verschijnen er steeds meer sojaproducten als eiwitvervanger op de Vlaamse eetborden, meer bepaald in de vorm van sojamelk, sojasaus, sojaburger, tofu of edamame. Het onderzoeksbureau Business Growth Reports verwacht dan ook dat de wereldwijde groei van de sojaconsumptie omstreeks het jaar 2030 een hoogtepunt zal bereiken.
De sojaplant stamt vermoedelijk af van een wilde peulvrucht uit Centraal-China. Soja is een subtropisch vlinderbloemig gewas dat vooral bekend is vanwege zijn bonen. Deze bonen bestaat voor ongeveer 18 procent uit olie en voor 72 procent uit droge stof, waarvan ruim de helft eiwitten zijn. Sojaolie is trouwens de meest gebruikte plantaardige olie op onze planeet. Het “afval” dat overblijft na deze oliewinning uit de bonen is de belangrijkste eiwitbron voor onze veestapel.
Milieuproblemen
Door het veelvuldige gebruik van deze olie bij het vervaardigen van voedingsproducten, zit meer dan 90 procent van de soja die we eten dan ook “verborgen” in vlees, zuivel en kweekvis. Bovendien is de meeste soja die bij ons verbruikt wordt afkomstig uit Zuid-Amerika, waar bossen – zoals in het Amazonegebied – massaal gekapt worden voor de sojateelt, inclusief uitgeputte kweekbodems en watervervuiling.
De oplossingen voor deze uitdagingen zijn reeds grotendeels zichtbaar, maar de uitvoering daarvan zal nog wel een hele tijd in beslag nemen.
Rechtstreekse consumptie
Zo is de directe consumptie van soja door de mens – meer bepaald door deze peulvrucht rechtstreeks als een volwaardige plant te verorberen – veel efficiënter op het gebied van de nodige teeltoppervlakte dan via een “omweg” in de vorm van bijvoorbeeld vlees. Wanneer je 1 kilo sojabonen gebruikt om tofu van te maken, heb je genoeg eiwitten voor 1 dag voor 5 personen. Wanneer diezelfde kilo sojabonen voert aan koeien voor vlees, serveert dat vlees maar eiwitten voor 1 dag voor 1 persoon. Bovendien zijn de gefermenteerde vormen van soja ook veel beter voor het menselijke lichaam.
Tot nu toe zijn we gewoonweg verplicht om soja grotendeels uit het buitenland in te voeren. Daarbij maken we dan het best gebruik van producten die een biologisch, maar ook een fairtrade-label dragen. Als gevolg hiervan krijgen we dan ook waterdichte garanties op zowel optimale teelt- als arbeidsomstandigheden.
Togo
Het Afrikaanse land Togo is zich bijvoorbeeld op een snel tempo aan het omvormen tot een belangrijke producent van biologische soja. Het volume dat hierbij naar Europa uitgevoerd wordt is nu al groter dan de biosoja die ingevoerd wordt uit India en… Oekraine. Dit gebeurt zonder ontbossing en op relatief kleine oppervlaktes. Meestal gaat het om katoenvelden die omgeschakeld worden tot de financieel veel interessantere biologische sojavelden.
Europa
Maar nog beter is de intentie om een flink deel van onze sojabehoefte in Europa zelf lokaal te kweken. Bij de huidige sojaconcumptie zou hiertoe zowat 11 procent van de nu beschikbare landbouwoppervlakte op ons continent nodig zijn – volgens een recente studie van AgroParisTech. En de klimaatopwarming zou de teelt van deze subtropische plant nog een extra duwtje in de rug kunnen geven.
Donau Soja
Tot nu toe staat de teelt van soja reeds vrij sterk in Zuid-Europa, waarbij vooral Italië hoge toppen scheert. Maar op het gebied van lokale biologische soja gebeurt de snelste ontwikkeling momenteel vooral in Duitsland en Oostenrijk. Een belangrijke speler hierbij is bijvoorbeeld de organisatie Donau Soja. Volgens hen kan Europa trouwens een zeer belangrijke rol spelen bij de stijgende internationale vraag naar soja die helemaal niet genetisch gemanipuleerd is.
Duitsland
In Duitsland wordt momenteel een oppervlakte van 44 800 hectaren (2023) aan de sojateelt (bio en niet-bio) besteed, en men lijkt op weg naar 100 000 hectaren op middellange termijn. De belangrijkste kweekgebieden zijn Beieren en Baden-Württemberg in het zuiden en Niedersachsen aan de noordkant van dit land.
De teelt van biologische soja verloop relatief vlot in die landen. Als vlinderbloemige plant beschikt soja namelijk over een speciale eigenschap, meer bepaald het feit dat de stikstof uit de lucht via een bacterie aan de wortels gebonden kan worden. Deze stikstof blijft samen met de wortels achter in de bodem, waardoor er in principe weinig tot geen bemesting nodig is. De mechanische onkruidbestrijding blijft echter wel een kloeke uitdaging voor de bioboer.
Frankrijk
In Frankrijk werden in 2021 ruim 13 000 sojaproducenten geteld, met een oppervlakte van 186 000 hectaren, waarvan 25 procent als bio erkend is. In 2025 zouden dit reeds 250 000 hectaren kunnen zijn.
Nederland
Onze Nederlandse noorderburen zijn eveneens reeds vrij actief op het gebied van lokale soja, waarbij men al over “Nedersoja” spreekt, en waarbij vooral de provincie Flevoland in het oog springt bij de ontwikkeling van de biologische variant.
Pioniersfase
In ons land bevindt de sojateelt zich nog in een pioniersfase. Zo lijken de vrij hoge huur- of aankoopprijzen van landbouwgrond in ons land een stevige rem te zijn. Het ILVO ofwel het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek heeft een intens onderzoeksprogramma in het leven geroepen, waarbij momenteel vooral naar een hogere sojakwaliteit en een hoger rendement per hectare gezocht wordt. Zo combineert IlVO het onderzoek naar de meest optimale rassen, technieken en gewasbescherming voor sojateelt in onze regio met een langzame introductie in praktijkvelden. “En alhoewel de teelt hier veelbelovend lijkt met voordelen voor klimaat en milieu, moeten er dus toch nog verschillende knelpunten aangepakt worden vooraleer soja als een vrij gangbare teelt in Vlaanderen geïntroduceerd kan worden.”
Info
www.ilvo.vlaanderen.be/nl/dossiers/soja
www.flandersfood.com/nl/projecten/locosoy
Foto’s : www.donausoja.org (copyright Donau Soja Organisation), www.sojafoerderring.de, Taifun Tofu, Uni Hohenheim en www.nl-soja.nl
Geef als eerste een reactie