Natuurlijke grasboter of industriële margarine?

Zowel het gezonde verstand als onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek vertellen ons dat (gras)boter de betere vetbereiding is in vergelijking met margarine. Toch blijft de voedingsindustrie, op basis van het valse argument ‘verzadigd vet verstopt je bloedvaten’ natuurlijke boter in het verdomhoekje plaatsen en industrieel geproduceerde margarine, als bron van de cholesterolverlagende poly-onverzadigde vetzuren, als ‘goed voor hart- en bloedvaten’ naar voor schuiven. Wat is nu echt de betere keuze? 

Vergelijken is moeilijk

Eigenlijk is het vergelijken van (gras)boter met margarine een beetje zoals appelen met peren vergelijken. Het eerste is een onbewerkt natuurproduct, rijk aan verzadigde en mono-onverzadigde vetzuren; je hebt ernaast dus ook poly-onverzadigde vetzuren in je voeding nodig. Het tweede is een zeer kunstmatige en geraffineerde vetbereiding, rijk aan poly-onverzadigde vetzuren en dit vooral aan het omega-6-type (linolzuur), waarvan het lichaam van de westerse mens al een massief teveel van vertoont. De aanvoer van vetzuren door beide vetbereidingen is dus bijna totaal verschillend en de vergelijking moet dan ook eerder gebeuren op kwalitatief vlak en wat ze uiteindelijk op basis van hun samenstelling op het gebied van algemene gezondheid en op vlak van hart- en bloedvaten kunnen betekenen. Om het overzichtelijk voor stellen, vind je hieronder een uitgebreide vergelijking tussen (gras)boter en margarine.

(Gras)Boter	Margarine
Natuurlijke vetbereiding, eenvoudig verkregen door het karnen (centrifugeren) van verse of gefermenteerde room. Als deze boter afkomstig is van koeien die enkel hun natuurlijke grasvoeding krijgen, is ze o.a. rijker aan geconjugeerd linolzuur, omega-3-vetzuren en de vitaminen A, D3 en K2 dan boter van koeien die korrelvoeding krijgen.	Hoogbewerkte vetbereiding of ‘ultra processed food’, gemaakt van geraffineerde olie die minstens 10 raffinagestappen, verhittingsprocessen en verwerkingsstappen heeft ondergaan, leidend tot een sterke afname van voedingswaarde en waarbij tevens potentieel toxische stoffen werden gebruikt (solventen, synthetische antioxidanten, natriumhydroxide….).
Hoge nutriëntendensiteit. Bevat alleen totaal natuurlijke en vooral vetoplosbare vitaminen, voorop A, D3, E en K. Vitamine A bestaat uit retinol en een mix van natuurlijke carotenen; vitamine E is een natuurlijke mix van gemengde tocoferolen. Is ook rijk aan vitamine K2 dat het neerzetten van calcium op de vaatwanden afremt en calcium in de botten neerlegt.	Lage nutriëntendensiteit. Bevat toegevoegde synthetische vitamine(n) zoals vitamine D3 en bètacaroteen (provitamine A). Vooral deze laatste is niet representatief voor natuurlijke vitamine A of retinol. De natuurlijke vitamine E erin is ongemeen sterk gereduceerd in hoeveelheid door het raffinageproces van de olie waarvan de margarine gemaakt werd. Er zit geen vaatbeschermende vitamine K2 in.
Rijk aan natuurlijke mineralen, waaronder selenium en jodium waaraan zo vaak gebrek is; ook mangaan, koper, chroom en zink	Sterk gedemineraliseerd door de raffinageprocessen.
Bevat in hoofdzaak verzadigde vetzuren en het mono-onverzadigde vetzuur oleïnezuur, gekend van olijfolie. Beide types van vetzuren zijn in vergelijking met poly-onverzadigde vetzuren veel stabieler bij verhitting, blootstelling aan licht en zuurstof en oxideren niet of nauwelijks	Bevat in hoofdzaak poly-onverzadigde vetzuren van het omega-6-vetzuurtype. Deze vetzuren zijn gevoelig aan oxidatie bij verhitting met vorming van schadelijke vrije radicalen (peroxiden, aldehyden). Deze vetzuren zijn ook gevoelig aan licht en zuurstof.
De verhouding tussen de omega-6-vetzuren en omega-3-vetzuren (in de weinige poly-onverzadigde vetzuren die boter vertoont) = 1/1 à 4/1. Dit bevordert de chronische laaggradige ontsteking, aan de basis van westerse degeneratieziekten, niet.	Vertoont een zeer hoge verhouding omega-6-vetzuren/omega-3-vetzuren, wat de chronische laaggradige ontsteking aan de basis van veel degeneratieziekten aanvuurt bij de westerse mens; omdat diens lichaam al oververzadigd is met omega-6-vetzuren. Sommige margarines zijn wel verrijkt met een (ontoereikende) hoeveelheid omega-3-vetzuren.
Tot de verzadigde vetzuren behoren ook de interessante korte keten vetzuren (vnml boterzuur) en middellange keten vetzuren, die de vetverbranding bevorderen en het risico op hart- en vaatziekten verlagen.	De (beperkte hoeveelheid) verzadigde vetzuren erin zijn langketenig en hebben niet de gezondheidsvoordelen van de korte keten en middellange keten vetzuren.
Bevat met heptadecaanzuur en pentadecaanzuur, twee bijzonder lange keten verzadigde vetzuren, waarvan de consumptie onder meer bewezen geassocieerd is met een lager risico op hart- en vaatziekten en diabetes type 2.	Bevat deze interessante verzadigde vetzuren niet.
Bron van natuurlijke transvetzuren, voorop CLA of geconjugeerd linolzuur, dat in hogere doses de immuniteit moduleert, de kans op hart- en vaatziekten en kanker verlaagt, de verhouding spierweefsel/vetweefsel verbetert	Bevat geen CLA. Was decennialang door partiële hydrogenatie of – harding een rijke bron van industriële transvetzuren, die sterk chronische ontsteking in alle organen in de hand werken. Smeerbare margarines zijn tegenwoordig wel vrij van transvetzuren, maar om ze een halfvaste, smeerbare consistentie te bezorgen moeten er kunstgrepen toegepast worden zoals bv er verzadigde vetzuren (zoals stearinezuur) aan toe te voegen.
Bevat ongeveer 25 % omega-9-vetzuren (beter bekend van olijfolie), bewezen goed voor de gezondheid van hart- en bloedvaten.	Bevat nauwelijks omega-9-vetzuren, tenzij bepaalde merken die gedeeltelijk van (geraffineerde) olijfolie gemaakt zijn.
Bevat natuurlijke cholesterol, nuttig voor het lichaam. Verhoogt evenwel na inname de cholesterolspiegel niet of nauwelijks.	Is vrij van cholesterol. En doet inderdaad het cholesterolgehalte dalen. Maar dit is geen valide risicofactor voor hart- en vaatziekten.
Bevatten fosfolipiden, choline en sfingofosfolipiden, bijzondere vetstoffen die bijdragen tot de vetstofwisseling, de bescherming van bloedvaten, hersenen, lever en de slijmvliezen van maag en darmen	Bevat nauwelijks fosfolipiden, choline en sfingofosfolipiden, door raffinage en verhitting van de olie waarvan ze gemaakt werd.
Gaat roken bij hogere baktemperaturen, omdat eiwitcomponenten en lactose ‘verbranden’ door de Maillardreactie. Oplossing hiervoor is het ‘klaren’ van de boter met aanmaak van ghee. Of als bakvet de helft boter en de helft olijfolie te nemen. Maar verhitting zorgt niet of nauwelijks voor het ontstaan van schadelijke geoxideerde vetzuren, gezien het lage gehalte aan poly-onverzadigde vetzuren.	Gaat niet roken bij verhitting, want is door de sterke raffinage vrij van componenten die ‘verbranden’. Maar door verhitting oxideren wel de poly-onverzadigde vetzuren erin tot de voor het blote oog onzichtbare schadelijke primaire oxidatieproducten (peroxiden) en secundaire oxidatieproducten (aldehyden).
In 2016 concludeerde een meta-analyse van 9 studies, waarbij meer dan 600.000 personen meerdere jaren werden gevolgden hun consumptie van boterin rekening werd gebracht1: boter verhoogt kans op hart- en vaatziekten nietboter verhoogt de kans op kransslagaderziekten nietboter verhoogt de kans op beroerte niet   Grasboter (met onder meer een hoger gehalte aan CLA of geconjugeerd linolzuur en vitamine K2 dat verkalking van de bloedvaten afremt) verlaagde zelfs de kans op een hartinfarct2.	Het vervangen van verzadigde vetzuren door omega-6-vetzuren (waaruit margarine voor het grootste deel bestaat) verlaagt het risico op hart- en vaatziekten niet! Dat is bewezen in meerdere meta-analysen. In de ‘Sydney Diet Heart Study’ leidde het vervangen van verzadigde vetzuren door poly-onverzadigde vetzuren (via saffloerolie en margarine daarvan) bij mannen die al een hart- en vaatziekte vertoonden, weliswaar tot een afname van het cholesterolgehalte, maar ook tot3: 70 % meer kans op hart- en vaatziekten74 % meer kans op kransslagaderziekten   In het ‘Minnesota Coronary Experiment’ leidde het vervangen van verzadigde vetzuren door poly-onverzadigde vetzuren (via maïsolie en margarine daarvan) bij aanvankelijk gezonde personen weliswaar tot een lager cholesterolgehalte, maar4: niet tot een lager sterfterisiconiet tot een lager sterfte door hart- en vaatziektenniet tot minder hartinfarcten of minder slagaderverkalking Wie in dit experiment de sterkste daling van de cholesterolspiegel ervaarde, kende zelfs een significante toename van het sterfterisico!

1. Pimpin L, Wu JHY, Haskelberg H, Del Gobbo L, Mozaffarian D (2016) Is Butter Back? A Systematic Review and Meta-Analysis of Butter Consumption and Risk of Cardiovascular Disease, Diabetes, and Total Mortality. PLoS ONE 11(6): e0158118. doi:10.1371/journal.pone.0158118
2. Smit LA, et al. Conjugated linoleic acid in adipose tissue and risk of myocardial infarction. American Journal of Clinical Nutrition, 2010.
3. Ramsden CE, et al. Use of dietary linoleic acid for secondary prevention of coronary heart disease and death: evaluation of recovered data from the Sydney Diet Heart Study and updated meta-analysis BMJ 2013;346:e8707
4. Ramsden CE, Zamora D, Majchrzak-Hong S, Faurot KR, Broste SK, Frantz RP, Davis JM, Ringel A, Suchindran CM, Hibbeln JR. Re-evaluation of the traditional diet heart hypothesis: analysis of recovered data from Minnesota Coronary Experiment (1968-73). BMJ 2016;353:i1246.