Natuurlijke hulp bij ijzerstapelingsziekte (Congenitale hemochromatose)

Je hoort er niet zo vaak over praten, maar toch is ijzerstapelingsziekte of ‘congenitale hemochromatose’ een veel voorkomende genetische aandoening. Centraal hierbij staat een verhoogde opname van ijzer uit de voeding, wat op de lange duur negatieve gevolgen kan hebben voor de gezondheid. Gelukkig kan met een aanpassing van de voeding en de passende voedingssupplementen heel veel gedaan worden.

Voorkomen is beter
Men stelt doorgaans de diagnose van ijzerstapelingsziekte als het gehalte aan ‘reserve-ijzer’ of ferritine in het bloed hoger is dan 300 mg/ml en als de verzadiging van het transporteiwit voor ijzer (transferrine) de 50 % overschrijdt. Nu is ijzer wel degelijk een zeer nuttig mineraal in het lichaam: op het vlak van de bloedaanmaak, de immuniteit en de aanmaak van dopamine, de neurotransmittor die belangrijk is voor motivatie, interesse, positieve ingesteldheid en spiercoördinatie. Maar bij een teveel kan ijzer via de zogenaamde ‘Fenton-reactie’ zorgen voor een grotere vrije radicalendruk in het lichaam. Mogelijke gevolgen hiervan zijn onder meer een verhoogde kans op:

• vermoeidheid
• buikpijnen
• gewrichtsklachten
• vergroting van de lever, met mogelijks evolutie naar leverontsteking en -cirrose
• hartklachten door ijzerstapeling in de hartspier, sneller atherosclerose
• huidklachten: hyperpigmentatie, blaarvorming door zonlicht
• diabetes
• impotentie

Algemene maatregelen

Aderlatingen laten uitvoeren of bloeddonor worden zijn maatregelen die uiteraard snel zorgen voor een daling van de ijzerspiegel. Daarnaast zorgt het regelmatig uitoefenen van fysieke inspanningen ook voor een normaliseren van de ijzerbloedspiegel. Maar vooral het aanpassen van de voeding kan in veel gevallen zorgen dat er geen nare gevolgen van ijzerstapeling optreden. In hoofdzaak komt het ideale dieet neer op een lacto-ovo-vegetarisch dieet (geen veganisme!).
 

Nuttige voedingstips:

1. Vermijd vlees dat rijk is aan ijzer met een hoge biologische beschikbaarheid en vervang het door bio zure zuivelproducten zoals yoghurt, kwark en kefir en door bio-eitjes, omdat deze voedingsmiddelen relatief rijk zijn aan calcium, het mineraal dat door ‘competitie’ met ijzer de opname van ijzer in de darm afremt. Ook vette vis is aan te raden: niet alleen bevat dit in verhouding minder ijzer dan vlees, het is ook een bron van omega-3-vetzuren die ontstekingsverschijnselen door een overmaat aan ijzer helpen afremmen.
   
   
2. Noten en zaden zijn ook interessante voedingsbronnen: ze zijn niet alleen rijk aan calcium, de ‘concurrent’ van ijzer (en uiteraard ook aan magnesium), ze bevatten ook vrij veel fytinezuur, een verbinding die ijzer in de darm bindt, waardoor het minder wordt opgenomen.

3. Consumeer veel BIO groenten en fruit, want deze voedingsmiddelen zijn relatief arm aan ijzer, bevatten vaak veel chlorofyl dat een overmaat ijzer helpt af te voeren en zijn rijke bronnen van antioxidanten, die bescherming bieden tegen de vrije radicalenschade door een overmaat aan ijzer. Vooral interessant zijn knoflook, uien, bieslook en daslook, omdat zij veel zwavel aanvoeren, dat een overmaat ijzer helpt onschadelijk maken. Aanraders zijn ook groene groenten, vanwege de rijkdom aan chlorofyl (en soms aan oxalaten zoals spinazie, waaruit ijzer niet goed wordt opgenomen). Gebruik wel minder van de volgende groenten en vruchten, waarvan door is aangetoond dat ze ijzer met een hoge biologische beschikbaarheid aanvoeren: broccoli, bloemkool, pompoen, tomaten en citrusvruchten.

4. Kies zeker voor volle granen in plaats van geraffineerde witmeelproducten: het fytinezuur in de vezel van volle granen beperkt de opname van ijzer. Het ijzer in wit brood en wit gebak is door een gebrek aan vezels en fytinezuur beter opneembaar dan in volle granen!

5. Drink groene thee bij of net na de maaltijden: groene thee is rijk aan looistoffen of tannines die de opname van ijzer uit de voedingsbrij afremmen. En verder is groene thee met zijn catechines een uitzonderlijke bron van antioxidanten die helpen beschermen tegen de vrije radicalenschade door een overmaat ijzer.

6. Vermijd suiker in al zijn gedaanten (snoep, koek, gebak, frisdrank…): het bestaat voor de helft uit fructose dat aan de ene kant de opname van ijzer verhoogt en aan de andere kant ontstekingsverschijnselen (die net moeten beperkt worden bij ijzerstapeling) in het lichaam sterk bevordert.

7. Vermijd uiteraard ook alle voedingsmiddelen die algemeen de gezondheid schaden en/of ontstekingsverschijnselen in het lichaam in de hand werken en/of de lever overbelasten: geraffineerde en bij hoge temperaturen geperste industriële oliën, transvetzuren (geharde of gehydrogeneerde vetten), alcoholische dranken, bewerkte vleeswaren, kunstmatige zoetstoffen, een overmaat koffie, een overmaat zout….

Nuttige voedingssupplementen

Ook voedingssupplementen kunnen ingezet worden bij ijzerstapelingsziekte om minder ijzer op te nemen of om de gevolgen van deze aandoening te vermijden. Maar bovenal wordt best eerst gezegd dat zeker vitamine C in hogere dosis (bv. meer dan 300 mg/dag) dient vermeden te worden: deze vitamine bevordert de opname van ijzer. En uiteraard dienen ook ijzerpreparaten en multivitaminen met ijzer erin vermeden te worden. Nuttig zijn vooral:

• Kurkuma (Curcuma longa/xanthorrhiza): de curcuminoïden erin helpen door hun sterke antioxiderende werking tegen de oxidatieve schade door ijzer te beschermen en fungeren tevens als “chelatoren” die een overmaat van aan ijzer binden, met verlagen het ferritinegehalte(ijzerreserve). Kies voor het goed opneembare kurkumafytosoom
• Mariadistel (Silybum marianum): de flavonoïden erin helpen niet alleen het ijzer cheleren en remmen dus de opname ervan, ze hebben ook antioxiderende en vooral leverbeschermende eigenschappen
• Groene thee-extract (Camellia sinensis): inname bij/na de maaltijden; een extract dat verkregen is door waterige extractie (zoals een thee, geen extractie met het toxische ethylacetaat, noch met alcohol!)
• Gefermenteerde knoflook: rijk aan zwavel, dat beschermt tegen overmaat ijzer; beschermt tevens de bloedvaten en in mindere mate de lever tegen de gevolgen van teveel ijzer
• Groene koffie (Coffea arabica): werkt zoals groene thee met een mindere opname van ijzer en minder vrije radicalenschade
• Oplosbare vezels zoals vooral psylliumvezels (vlozaad), citruspectine en in mindere mate lijnzaadvezels: binden ijzer tot een onoplosbaar complex en verhinderen zo de ijzeropname
• Fytinezuur (Inositolhexafosfaat, IP6): zeer sterk mineralenbindende en dus ook sterk ijzerbindende vezel
• Calcium- en magnesiumcitraat: remmen als door “competitieve inhibitie” de opname van ijzer
• Lactoferrine: deze melkweicomponent is een sterk ijzerbindend proteïne (zoals het ijzertransporteiwit transferrine), dat ijzer buiten de bloedvaten bindt en zo schade door ijzerovermaat afremt ter hoogte van o.a. slijmvliezen, spijsverterings- en voortplantingsorganen. Remt bovendien ook oxidatieve schade door ijzerovermaat
• Substanties die vooral door hun antioxiderende werking de oxidatieve schade door een overmaat ijzer helpen beperken: alfaliponzuur, astaxanthine, superoxidedismutase of SOD, N-acetylcysteïne (NAC, precursor van glutathion) of glutathion zelf (S-acetylglutathion of liposomiale glutathion), ubiquinol (direct actieve, gereduceerde co-enzym Q10), L-carnitine…