Natuurlijke hulp voor een overbelaste lever

Met een gewicht van 1,5 à 2 kg is de lever de grootste klier van ons lichaam. Dit orgaan vervult voor ons tal van levensbelangrijke functies op het vlak van spijsvertering, zuur-base evenwicht, waterhuishouding, hormonen- en bloedcelafbraak en vooral lichaamsontgifting. Allemaal zaken die niet zo evident zijn voor de moderne mens en zeker bij een westerse levensstijl met industriële vetten, suiker, alcohol, milieugiften, medicijnen en de nodige portie stress. Een overbelaste en slecht functionerende lever komt dan ook vaak voor. Welke natuurlijke maatregelen kunnen we hierbij inzetten?

A. Voedingsadviezen
De lezer van BioGezond weet onderhand dat voor een goede gezondheid (en dus ook een gezonde leverfunctie) zoveel mogelijk geraffineerd en hoog bewerkt voedsel moet vermeden worden ten voordele van een ongeraffineerde en onbewerkte voeding. Die laatste zoveel mogelijk van biologische oorsprong omdat bio-gewassen tussen 20 à 40 % meer antioxidanten bevatten, naargelang de klasse 18 à 69 % meer ontstekingsremmende componenten bevatten en geen of minder pesticiden en cadmium bevatten. Naast het vermijden van geraffineerde suiker (en de duizenden producten die ze bevatten), witmeelproducten, verwerkte vleeswaren, industriële vetten, alcohol, ingeblikt voedsel, voorverpakte maaltijden, junkfood, frituur- en tavernekost en alle voedingsmiddelen met additieven, zijn de specifiek bij een overwerkte en slecht functionerende lever aanbevolen voedingsmiddelen:

• bevatten cepaenen of ontgiftende zwavelverbindingen: knoflook (dat daarnaast ook rijk is aan ontgiftende selenium), prei, ui, daslook, bieslook
• bevatten glucosilinaten of bijzondere ontgiftende zwavelverbindingen (die fase 2 van de leverontgifting stimuleren): broccoli en waterkers zijn absolute toppers; ook rammenas, radijzen, spruiten, (rauwe) bloemkool, (rauwe) kolen, mierikswortel, rapen, daikon, mosterdzaad
• bevatten glutathion, de grote leverontgifter en -beschermer: knoflook, meloen, avocado’s, asperges, walnoten
• bevatten cysteïne (voorloper van glutathion): zure bio-zuivel (yoghurt, kwark, kefir), vette vis, bio-gevogelte, bio-eieren (met mate!), knoflook en eventueel kwaliteitsvlees
• bevatten methionine (bevorderen fase 2 leverontgifting): zure bio-zuivel, vette vis, gefermenteerde sojabonen, zaden (sesamzaad!) en eventueel kwaliteitsvlees
• bevatten veel ontgiftende chlorofyl en beschermende antioxidanten: groene bladgroenten zoals boerenkool en andere kolen, paardenbloemblad, cichorei, andijvie
• zijn sterk leverontgiftend: peterselie en koriander
• bevat cynarine, dat de galproductie bevordert en de kwaliteit van de gal verbetert: artisjokken
• bevatten taurine (zeer belangrijk voor de aanmaak van kwaliteitsvolle gal): bio-gevogelte, vette vis, zure zuivel, bio-eieren en eventueel kwaliteitsvlees
• bevatten vitamine E (tocoferolen en tocotriënolen), zeer belangrijke beschermende antioxidanten voor optimaal functionerende levercelmembranen: alle koudgeperste, ongeraffineerde oliën en vetten, voorop rode palmolie en tarwekiemolie; ook noten, zaden, kiemen van volle (glutenvrije) granen
• bevatten choline (bevordert de vetstofwisseling in de lever, bevordert de aanmaak van gal): eidooier, bio-gevogelte, bio-zure zuivel, vis, soja, groene bladgroenten, volle granen (in de kiemen) en eventueel kwaliteitsvlees
• bevatten inositol (zeer belangrijk voor leverfunctie en verwerking van vetten): gekiemde bonen en granen, alfalfa, biergist, meloen, kanteloep, asperges, tarwekiemen, noten
• bevat betaïne (ondersteunt de verwerking van vetten) en antioxiderende anthocyanen: rode biet
• bevatten veel quercetine (leverbeschermer, stimuleert fase 2 leverontgifting): uien, appel, boerenkool, groene thee, witte thee, matcha
• bevatten resveratrol en anthocyanen(stimuleren fase 2 leverontgifting): zwarte, blauwe, en rode bessen
• bittere groenten(bevorderen de galvorming, stimuleren fase 2 leverontgifting): witlof, paardenbloembladeren (molsla), andijvie, artisjok
• zure, gefermenteerde groenten: kimchi, zuurkool; melkzuur vergiste groentesappen; verdunde melkwei of – appelazijn of – citroensap
• rijk aan antioxiderende catechines, remmen leververvetting: groene thee, witte thee en matcha
• bronnen van antioxidanten en ontstekingsremmende stoffen: keukenkruiden zoals kurkuma, gember, koriander, kardemom, kaneel, venkel, cayennepeper… (op voorwaarde dat ze verdragen worden)
• bevorderen ook fase 2 leverontgifting: grapefruit, citroen, limoen

Een natuurlijk leverdieet is overigens geen strikt vetarm dieet. Belangrijk zijn koudgeperste, ongeraffineerde (‘extra vierge’ oliën) met een een accent op omega-3- en omega-9-vetzuren en op gemakkelijk verteerbare verzadigde vetzuren met een middellange keten:

• bron van de interessante ontstekingsremmende mono-onverzadigde omega-9-vetzuren van het sterk leverbeschermend antioxidans hydroxytyrosol: koudgeperste en ongeraffineerde olijfolie
• bronnen van plantaardige omega-3-vetzuren (die de ontsteking verminderen en fase 1 en 2 van de leverontgifting bevorderen): koudgeperste en ongeraffineerde lijnzaad-, koolzaad-, hennep- en perilla-olie (niet te verhitten en te accentueren ten nadele van omega-6-rijke soja -, maïs -, zonnebloem-, pinda – en saffloerolie), walnoten, groene groenten
• geschikte bronnen van verzadigde vetzuren (wel te gebruiken in balans met onverzadigde vetzuren), die door hun korte ketenlengte gemakkelijker te verwerken zijn door de lever: koudgeperst, ongeraffineerd kokosvet en verse grasboter

B. Leverkruiden
Er bestaan in de natuur heel wat kruiden die de leverfunctie kunnen ondersteunen of verbeteren. De belangrijkste daarvan, waarvan de werking wetenschappelijk is onderbouwd, zijn de volgende:

Mariadistel, de basisplant

Deze mooie distel met melkwitte nerven bevat in haar zaden met ‘silymarine’ een complex van sterk antioxiderende flavonoïden. Deze stoffen beschermen dankzij hun sterke celbeschermende werking de vetten in de levercelmembranen tegen oxidatie, wat om te beginnen al de integriteit, functie en overlevingsduur van levercellen ten goede komt; zeker als ze onder druk komen te staan door alle mogelijke lichaamsvreemde substanties. Ook het bevorderen van de leverdetoxificatie door mariadistel is ruim gedocumenteerd: vooral door in fase 2 de binding van toxische stoffen aan glucuronzuur te bevorderen en door de hoeveelheid te verhogen van de belangrijke antioxidant en ontgiftende stof, glutathion (zie verder). Alles samen, helpt mariadistel de overbelaste lever beschermen tegen stoffen zoals alcohol, PCB’s, dioxine, fijnstof, voedingsadditieven, transvetzuren, pesticiden en herbiciden, paddenstoelgiften, een overmaat ijzer en medicijnen zoals paracetamol en diverse chemotherapeutica. Ontstekingswerende effecten worden ook waargenomen, waarbij overactieve Küpffercellen in de lever worden afgeremd en de afscheiding van ontsteking bevorderende leukotriënen en prostaglandines type 2 vermindert. Mariadistel verhoogt ook het regeneratievermogen van de levercellen door de eiwitsynthese erin te bevorderen, remt het oplopen van leverenzymen (ASAT, ALAT, gamma-GT) en bilirubine, remt overmatige bindweefselvorming in het leverweefsel (waarmee cirrose begint), remt de opstapeling van vetten en helpt dus ‘vetlever’ of niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) voorkomen, en werkt antiviraal bij virale hepatitis. Belangrijk om op te merken is dat silymarine niet zo goed wordt opgenomen, reden waarom in bepaalde studies het effect van mariadistel weinig significant is. Gelukkig kan de opname van de hoofdcomponent silybine zeer sterk verhoogd worden door binding met fosfatidylcholine uit lecithine: van dergelijk ‘mariadistelfytosoom’ is in combinatie met vitamine E een zeer significante positieve werking op de lever aangetoond.

Artisjok voor betere galaanmaak en bloedvetten

De wilde artisjok of kardoen (Cynara cardunculus) en ook de gecultiveerde artisjok (Cynara scolymus), waarvan men de vlezige schutbladeren en bloembodems als delicatesse kan eten, leveren met hun bladeren ook een belangrijke steun voor de lever. Hoewel ze vooral op basis van hun bioflavonoïden – net zoals mariadistel – ook aanzienlijke antioxiderende en dus leverbeschermende effecten kunnen uitoefenen, zijn vooral de betere aanmaak van gal (choleretisch effect) en betere afscheiding van gal (cholagoog effect) door deze planten beschreven.  Werkingen die vooral toegeschreven worden aan de waardevolle bitterstoffen (sesquiterpeenlactonen) en fenolzuren (vooral cynarine). Meer afscheiding én een betere kwaliteit van gal impliceert dat door een waardevol extract van (wilde) artisjokbladeren de lever zich beter kan ontgiften, dat de vertering van vetten wordt bevorderd met minder dyspepsie (spijsverteringslast) door zware of vethoudende maaltijden en dat de vorming van galstenen wordt voorkomen (met eventueel een betere afvoer van galgruis). Door een betere galproductie en leverwerking kunnen overigens ook te hoge bloedspiegels van cholesterol en triglyceriden verlaagd worden. Ten slotte blijkt wilde artisjok ook een hulpmiddel te zijn in de strijd tegen vetlever of NAFLD.

Kurkuma, de ontstekingsremmer

Ook de kurkumawortel (Curcuma longa/xanthorrhiza) is interessant voor een optimale leverfunctie. In de eerste plaats oefent het complex van curcuminoïden erin belangrijke antioxiderende effecten uit op de levercellen en remt het ontstekingsverschijnselen in de lever (alsook elders in het lichaam), door de belangrijkste ‘hoofdschakelaar’ van ontstekingsreacties, NFκB of nuclear factor kappa B, af te remmen. Daarom wordt kurkuma aanzien als één van de belangrijkste kruidenremedies voor cholangitis of galwegenontsteking (wel niet geven bij ingeklemde galstenen), als een potente leverbeschermer tegen toxische stoffen (milieugiften, alcohol, medicijnen, chemotherapeutica, additieven, aflatoxine B), als een plant die de leverdetoxificatie bevordert en die zorgt voor de productie van meer gal van een goede, vloeibare kwaliteit. Laatstgenoemde effecten vertalen zich ook in een betere vetvertering, een lager risico op het ontwikkelen van galstenen en een betere controle over cholesterol- en triglyceridenpeil. De ontstekingswerende curcuminoïden in kurkuma hebben hetzelfde nadeel als silybine in mariadistel: ze zijn niet zo goed opneembaar. Een probleem dat kan opgelost worden door een aan de Ayurveda ontleende techniek, waarbij de binding met fosfatidylcholine uit lecithine (een ‘kurkumafytosoom’) de opneembaarheid van de curcuminoïden met liefst een factor 29 verhoogt. Van dit kurkumafytosoom is trouwens een gunstige werking bij NAFLD aangetoond met afname van het vetgehalte in de lever, naast een verlaging van de bloedvetten en het urinezuurgehalte.

Overige leverplanten

Hoewel met een combinatie van de voornoemde mariadistel, artisjok en kurkuma een zwakke, overbelaste of zieke lever optimaal kan ondersteund worden, kunnen ook nog anderen leverplanten ingezet worden. Tot de belangrijkste behoren: paardenbloem (Taraxacum officinale), rammenas (Raphanus sativus var. niger), sikkelgoudscherm (Bupleurum falcatum), desmodium (Desmodium adscendens), stinkende gouwe (Chelidonium majus), cichoreiwortel (Cichorium intybus) en pepermunt (Mentha x piperita).

C. Nuttige voedingssupplementen

Er bestaan ook heel wat voedingssupplementen die de leverfunctie helpen ondersteunen of herstellen bij een overbelaste lever. De belangrijkste hierbij zijn:

Glutathion en de stof waarvan glutathion wordt gemaakt, N-Acetylcysteïne (NAC): glutathion is om te beginnen onmisbaar om schadelijke stoffen in fase 2 van de leverontgifting te neutraliseren (als hoofdcomponent van GST of glutathion-S-transferase); verder is het een belangrijke celbeschermende en ontstekingsremmende component in de lever (als hoofdcomponent van de primair antioxidans GPx of gluthathionperoxidase); helpt beschermen tegen paracetamol e.a. toxische stoffen

• Vitamine B-complex (in de correcte bioactieve vormen!): nagenoeg alle B-vitamines zijn betrokken in fase 1 en/of fase 2 van de leverontgifting; ze bevorderen (samen met magnesium en co-enzym Q10) ook de mitochondriale functie en dus de energieproductie in de levercellen; ze dragen bij tot de aanmaak van het eerder aangehaalde glutathion
• ‘Lecithines’ of fosfolipiden (waaronder fosfatidylcholine dat 40 % uitmaakt van de celmembranen): zijn cruciaal voor optimale integriteit, – functie en – antioxidante bescherming van de levercelmembraan, waardoor de levercellen beter werken en vlotter overleven; ze bevorderen ook de aanmaak van volwaardige, emulgerende gal
• Choline: draagt, als onderdeel van fosfolipiden, ook bij tot de optimale membraanintegriteit, functie en levensduur van een levercel; speelt een belangrijke rol in de vetstofwisseling: remt opstapeling van vetten in levercellen en bevordert de verwerking ervan; ondersteunt fase 2 van de leverontgifting en speelt een rol in de aanmaak van galzouten
• Vitamine E (best onder de vorm van gemengde tocotriënolen en gemengde tocoferolen): is het belangrijkste antioxidans van de levercelmembranen, waardoor de levercellen optimaal kunnen werken; remt ook vetstapeling in de lever.
• L-carnitine: is een belangrijke ‘vetzuurcarrier’ die vetzuren transporteert van het cytoplasma naar de mitochondriën; leidt dus tot een betere verwerking en verbranding van vetten door de lever, alsook tot een betere leverfunctie in het algemeen
• Taurine: dit aminozuur bevordert fase 2 van de leverontgifting, stabiliseert de levercelmembranen en bevordert de stofwisseling van vetten in de lever; maar het bepaalt vooral de goede kwaliteit van de gal
• MSM (methylsulfonylmethaan): deze organische zwavelbron oefent een algemeen antioxiderend en anti-inflammatoir effect uit op de lever; ze stimuleert direct fase 2 van de leverontgifting (sulfatie) en indirect door als zwaveldonor glutathionspiegel in de lever te verhogenen als methyldonor te fungeren; MSM stabiliseert en verbetert permeabiliteit van de levercelmembranen; helpt beschermen tegen paracetamol e.a. toxische stoffen
• Kombucha: uitstekende bron van glucuronzuur, een essentiële stof in fase 2 van de leverontgifting; ook uitmuntende bron van leverbeschermende antioxidanten met een structuur gelijkend op het sterke primaire antioxidans SOD (superoxide dismutase)
• Ubiquinol (bioactieve co-enzym Q10): is niet alleen een belangrijk levercel beschermend antioxidans, is ook cruciaal voor een optimale mitochondriale functie en dus een goede werking van de levercellen
• Omega-3-vetzuren EPA en DHA: oefenen een belangrijke ontstekingsremmende werking uit op de levercellen; ondersteunen fase 1 en 2 van de leverontgifting; DHA is een onmisbare component van goed functionerende celmembranen
• Selenium (organische -): is decofactor van het belangrijkste leverantioxidans glutathionperoxidase GPX; bevordert fase 2 van de leverontgifting
• Melkwei-eiwitisolaat: is een rijke bron van glutamylcysteïnegroepen, waarvan vlot glutathion wordt gemaakt; is eenuitstekende bron van de vertakte keten aminozuren (valine, leucine, isoleucine), wat de proteïnesynthese verbetert en overmatige vetsynthese in lever afremt; bevordert de aanmaak van glutamaat, de ontgifter van ammoniak
• Aminozuren die de leverontgifting bevorderen (naast de hoger aangehaalde taurine): cysteïne, glycine, glutamine en methionine.
• SAMe (S-adenosylmethionine): is een geactiveerde vorm van methionine die ontgiftend werkt in fase 2; bevordert als zwaveldonor de regeneratie van glutathion; verbetert afbraak van alcohol; is als methyldonor essentieel voor de kwaliteit van het DNA en de genen van de levercellen

Antioxidanten (naast de hoger aangehaalde): astaxanthine, alfaliponzuur, zink, superoxidedismutase (S